استانبول/عبدالسلام سلیمی/ خبرگزاری آناتولی

دولت ایران به ریاست سیدابراهیم رئیسی در لایحه بودجه سال آینده (1402 خورشیدی) 3713 میلیارد تومان (با نرخ کنونی دلار 40 هزار تومان (حدود 93 میلیون دلار) برای سازمان حفاظت محیط‌زیست این کشور اختصاص داده که 1556 میلیارد تومان (حدود 39 میلیون دلار) بیش از مبلغ امسال (1401) است.

این درحالی است که مرکز برنامه و بودجه سازمان مذکور سه ماه پیش با اشاره به «بحران‌های چندین ساله از قبیل آلودگی هوای کلانشهرها، گردوغبار، ریزگردها، خشکسالی و کم‌آبی» تاکید کرد که «بودجه محیط زیست در سال 1402 نسبت به 1401، باید حداقل 5 برابر شود».

اختصاص بودجه کلان و بسیار بیشتر از سازمان حفاظت محیط‌زیست به نهادهای نظامی و مذهبی مانند صداوسیما، حوزه‌های علمیه، سازمان تبلیغات اسلامی، بسیج سپاه پاسداران، موسسه مصباح یزدی و غیره با اعتراض کارشناسان موجه شده است.

در این زمینه، عباس عبدی، تحلیلگر مسائل استراتژیک نوشته است: مقایسه‌‌ افزایش سهم صداوسیما و نهادهای دینی و نهادی مثل ستاد امر به معروف، با اموری مانند آموزش و پرورش، بهداشت و محیط‌زیست نشان می‌دهد که سمت و سوی بودجه بیش از اینکه آرام‌بخش باشد، تنش‌زاست.

-بودجه حفاظت از محیط‌زیست در ایران

بودجه سازمان مذکور طی پنج سال (از 1398 تا 1402) به این ترتیب است: 393 میلیارد، 638 میلیارد، 1228 میلیارد، 2157 میلیارد و 3713 میلیارد تومان. به گزارش «تسنیم»، سهم سازمانی که وظیفه حفاظت از 11 درصد مساحت ایران را برعهده دارد، از بودجه فقط 1.6 درصد است.

البته برای طرح‌هایی مانند «حفاظت از مراتع و جنگل‌ها»، «بیابان‌زادیی و کانون‌های گرد و غبار» و «آبخیزداری، آبخوان‌داری و حفاظت از خاک» در بودجه سال آینده (1402) به ترتیب حدود 857 میلیارد تومان، 227 میلیارد تومان و 1366 میلیارد تومان (جمعا حدود 62 میلیون دلار) اختصاص یافته است.

همچنین باید به «طرح مقابله با آلودگی هوا» اشاره کرد که علی‌رغم افزایش بی‌سابقه نرخ ارز و تورم‌های ده‌ها درصدی سالانه، سهم آن از بودجه دولت ایران طی سه سال گذشته (از 1400 تا 1402) روند نزولی داشته و به ترتیب 100 و 90 و 81 میلیارد تومان (2 میلیون دلار) بوده است.

-آلودگی هوا؛ تلفات انسانی و خسارت اقتصادی

این درحالی است که بنا به اعلام دکتر عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت و درمان ایران، سالانه حدود 21 هزار شهروند این کشور، از جمله 6400 نفر در تهران به علت آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.

از لحاظ اقتصادی نیز، مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست ایران با استناد به داده‌های وزارت بهداشت و درمان اعلام کرده است که آلودگی هوا فقط در 25 شهر این کشور، سالانه حدود 30 میلیارد دلار به دولت و مردم خسارت وارد می‌کند.

-سهم نفت در بحران زیست‌محیطی ایران

طبق لایحه دولت سیزدهم جمهوری اسلامی به ریاست رئیسی، 47 درصد بودجه سال آینده ایران باید از طریق فروش نفت تأمین شود. درحالی‌ سهم محیط‌زیست از این درآمد کمتر از یک درصد است که فرآورده‌های نفتی (مازوت، گازوئیل و بنزین) خطرناکترین آلاینده‌های هوا در ایران به شمار می‌‌روند.

عدم سرمایه‌گذاری کافی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک مانند نور خورشید و باد و کمترآلاینده مانند گاز برای تولید برق و غفلت از ساخت خودروهای برقی در ایران باعث استمرار و گسترش کاربرد دیزل و بنزین در وسائل‌نقلیه خصوصی و عمومی و مازوت در نیروگاه‌ها شده است.

بنا به اعلام مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌‌ زیست ایران، از بین 16 نیروگاه بخاری (حرارتی) این کشور 14 نیروگاه از جمله در مشهد، همدان، تبریز، ایرانشهر بلوچستان، اصفهان، البرز (در جوار تهران)، قزوین و بندرعباس مازوت‌سوزی دارند.

سازمان حفاظت محیط‌‌زیست ایران همچنین اعلام کرده است: «62 درصد بنزین تولیدشده در کشور غیراستاندارد است. روزانه 100 میلیون لیر بنزین در ایران مصرف می‌شود که 16 درصد آن مربوط به تهران است. 6.5 میلیون خودروی فرسوده و آلاینده هوا در ایران وجود دارد».

-توسعه نامتوازن و استفاده بی رویه از منابع آب در کشاورزی

براساس آمار سال 1400، کشاورزان 16.3 درصد شاغلان ایران را تشکیل می‌دهند، اما 90 درصد آب‌های این کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. به گزاش «ایرنا» شمار چاه‌های کشاورزی ایران از 60 هزار حلقه در ابتدای انقلاب به 900 هزار حلقه در سال 1398 رسیده است که 40 درصد آنها (400 هزار حلقه) غیرمجاز هستند.

عدم توسعه صنعتی، گردشگری و تجاری و استفاده بی‌رویه از منابع آب تجدیدناپذیر در کشاورزی، موجب نابودی جنگل‌ها و مراتع و خشکی تقریبا تمام دریاچه‌ها و تالاب‌ها، از جمله دریاچه ارومیه و همچنین فرسایش خاک و تولید گرد و غبار شده است. به گفته علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیروی ایران 300 شهر، از جمله برخی کلانشهرها و مراکز استان‌ها در وضعیت تنش آبی قرار دارند.

-پیامدها و مشکلات ناشی از بحران محیط‌‌‌زیست در ایران

براساس پژوهش‌های کارشناسان و نهادهای ذی‌صلاح در ایران، از جمله مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، ناکارآمدی در حفاظت از محیط‌زیست این کشور را با بحران‌هایی زیر مواجه کرده است:

نزاع‌ بر سر منابع آب بین مناطق مختلف ایران، کمبود آب آشامیدنی، ریزگردها، آلودگی هوا و آب، تخریب تنوع زیستی، نابودی جنگل‌ها و گونه‌های جانوری، فرسایش خاک، خشکی دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودها، فرونشست زمین، انبوه زباله در حاشیه شهرها، امراض گوناگون، مهاجرت‌های ناخواسته و غیره.

-سرنوشت محیط‌زیست در ایران

نمونه بارز بحران‌های لاینحل زیست‌محیطی در ایران، دریاچه ارومیه علی‌رغم اختصاص 15 هزار میلیارد تومان (حدود 2 میلیارد دلار به نرخ وقت) برای احیای آن، است. عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی ایران می‌گوید: اگر این دریاچه احیا نشود، میلیون‌ها نفر ناچار به مهاجرت خواهند شد و موجب تخلیه تبریز و خسارتی معادل 1000 میلیارد دلار خواهد شد.

گفتنی است طبق اصل 50 قانون اساسی ایران هرگونه فعالیت اقتصادی و غیره که منجر به آلودگی یا تخریب محیط‌زیست شود، ممنوع است. دکتر حسین آخانی، استاد محیط زیست دانشگاه تهران اظهار داشته است: شرایط زیست‌محیطی ایران از هر تهدیدی برای امنیت کشورمان خطرناک‌تر است، اما دولت‌های بعد از انقلاب 1979 هیچ‌کدام این اصل را به رسمیت نشناخته، بلکه در جهت تخریب محیط‌زیست نیز حرکت کرده‌اند.