استانبول/آنالیز/خبرگزاری آناتولی

همزمان با وقوع حوادثی که در اواخر سال 2010 در تونس رخ داده و در مدت کوتاهی به کل خاورمیانه گسترش یافت، ایران تلاش کرد سیاست های امنیتی سختگیرانه‌ای را در پیش بگیرد. در همین راستا بر نفوذ خود در کشورهایی با جمعیت شیعه و در کشورهایی مانند سوریه و یمن افزود تا به این ترتیب بتواند با حمایت از برخی گروهها سرنوشت جنگ در این کشورها را تعیین کنند.

بعد از اینکه رژیم اسد متحمل شکستهایی از مخالفان شد، ایران به بهانه محافظت از اماکن مقدس شیعی مستقیماً در جنگ داخلی سوریه درگیر شد. پس از واکنشها به ایران٬ آنها مزدورانی را در قالب گروههای مختلف تشکیل داند. از جمله آنها تیپ فاطمیون متشکل از افغان ها و تیپ زینبیون متشکل از شیعیان پاکستان است که تعداد آنها بین دو تا پنج هزار نفر تخمین زده می‌شود.

سپاه پاسداران برای اولین بار حزب الله لبنان را نیز در سال 2012 به سوریه فراخواند، سپس تقریبا 14-15 گروه شبه نظامی از جمله گروههایی از شیعیان افغانستان و پاکستان مسلح شده و مستقیماً در سوریه مستقر شدند. این گروهها نقش مهمی در وضعیت فعلی سوریه و حمایت از رژیم اسد داشته‌اند.

با اینکه همه اینها در چارچوب سیاستهای شیعه محور ایران طبیعی به نظر می رسد اما امروز نیاز تهران به این گروه‌ها در حال کاهش است. اکنون مسئله اصلی این است که سرنوشت این گروه‌های شبه نظامی چه خواهد شد؟ در این میان تیپ زینبیون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که اعضای آن با تجربه جنگ در سوریه احتمال دارد که در آینده امنیت ملی پاکستان را تهدید کنند.

-مسائل مذهبی در پاکستان

تقریبا پاکستان همه ساله شاهد درگیری های شیعه و سنی در ماه محرم است. این درگیریها معمولا یا به دلیل حمله به مناطقی با جمعیت اکثرا شیعه زیادی و یا در اثر اظهارنظرهای رادیکال روحانیون شیعه به وجود می‌آید.

ماه محرم گذشته نیز یک روحانی شیعی در یک برنامه تلویزیونی از سخنانی تحقیرآمیز در مورد خلفای اسلام به جز حضرت علی استفاده کرد که به دنبال انتشار این سخنان در شبکه های اجتماعی بار دیگر تنشهای مذهبی در پاکستان را افزایش داد.

تنش‌های مذهبی و درگیری فرقه‌ای امنیت داخلی پاکستان را به خطر انداخته و نه تنها این کشور بلکه تمام منطقه را با بی ثباتی مواجه می‌کند.

به نظر می‌رسد که این تعصب مذهبی و فرقه‌ای در پاکستان ارتباط مستقیمی با انقلاب ایران (1979) دارد. بلافاصله پس از این انقلاب، نهضت اجرای فقه جعفری پاکستان توسط شیعیان در ناحیه بکهر این کشور به وجود آمد.

رهبر این گروه عارف حسینی، دانشجوی آیت الله خمینی بود. حسینی با استفاده از شبکه‌هایی که در پاکستان داشت، سعی کرد تا حوزه نفوذ و ایدئولوژی جمهوری اسلامی در این کشور را افزایش دهد. وی سیاست‌هایی را به نفع انقلاب ایران در مدارس پاکستان انجام داده و جوانان را برای تحصیلات به ایران راهنمایی می‌کرد. حسینی تمام تلاش خود را برای ورود ایدئولوژی شیعی ایران به پاکستان انجام داده و این تلاشهای وی با تاسیس تیپ زینبیون بُعد دیگری یافت.

پس‌از سال‌ها آموزش و ایجاد این شبکه‌ها، ایران به راحتی استخدام شبه نظامیان شیعی پاکستانی را آغاز کرد. در واقع تلاش‌های حسینی به عنوان پایه‌ اصلی تیپ زینبیون که در جنگ داخلی سوریه مورد استفاده قرار گرفتند، تلقی می‌شود.

با این حال جای تعجب نیست که شبه نظامیان شیعه پاکستانی برای جنگ در سوریه ایجاد شده‌اند. اگرچه تقریباً 80-85 درصد از جمعیت پاکستان سنی مذهب متعلق به مکاتب مختلف اسلامی اهل سنت هستند اما گروههای شیعه مورد حمایت ایران نیز نقش مهمی در این کشور دارند. از سال 1986، پاکستان صحنه درگیری های خشونت آمیز فرقه‌ای بین سنی‌ها و شیعیان بوده که تصور می‌شود ایران نیز در آن نقش داشته است. گفته می‌شود تعداد افرادی که تا امروز در 3 هزار حمله فرقه ای جان خود را از دست داده‌اند٬ حدود 10 هزار نفر باشد.

درواقع تیپ زینبیون که پس از حملات پهپادی نیروهای مسلح ترکیه در عملیات ادلب بار دیگر مورد توجه قرار گرفته بود، یک گروه تروریستی متشکل از شیعیان پاکستان است که بیشتر در اطراف حلب و دمشق مستقر هستند.

پس از آنکه گروه‌های شبه‌نظامی سلفی در سال 2012 به حرم حضرت زینب حمله راکتی کردند٬ شیعیان پاکستانی حضور خود را در سوریه آشکار کرده و در سال 2014 نیز مشخص شد که در قالب تیپ فاطمیون تشکل یافته‌اند. به گفته تهران دلیل اصلی حضور این گروه در سوریه 'دفاع از حرم' است.

اعضای این گروه از شیعیان پاکستانی که با وعده‌های مختلف توسط ایران جذب شده‌اند٬ بسیار تحصیل کرده تر از سایر گروهای مورد حمایت ایران هستند (تحصیلات دینی). بیشتر آنها دانشجویانی هستند که از پاکستان برای تحصیل به ایران رفته و یا زائرانی‌اند که برای انجام مناسک شیعه به این کشور سفر می‌کنند. دانشگاه جامعه المصطفی واقع در شهر قم در ایران، یكی از مهمترین مراكزی است كه دانشجویان پاكستانی از آن برای تیپ زینبیون جذب می‌شوند.

اگرچه گفته می‌شود تعداد فعلی تیپ فاطمینون بین دو تا پنج هزار نفر است اما مقامات اطلاعاتی پاکستان اعلام می‌کنند که تعداد واقعی جنگجویان آنان بسیار بیشتر از این تعداد است. تعداد زیادی از این شعیان از شهر پاراچنار در منطقه فدرال کوروم که دولت کنترل کمتری بر آن دارد٬‌ جذب می‌شوند. کارفرمایان آنها در سوریه سپاه پاسداران ایران و نیروی قدس هستند که از رژیم اسد حمایت می‌کنند.

-ابزار اصلی ایران: فقر و ایدئولوژی

با بررسی مطالعات انجام شده٬ به نظر می‌رسد فقر و انگیزه‌های ایدئولوژی اصلی‌ترین دلایل شبه نظامیان تحت حمایت ایران برای جنگ در سوریه است. ایران با وعده شغل و پول به ویژه برای گروه‌های شیعه پناهنده به این کشور و همچنین بهره‌برداری از ایدئولوژی فرقه‌ای و مذهبی از آنان استفاده می‌کند. تبلیغات شیعی توسط ایران برای افزایش حضور در تیپ فاطمینون به دلایل ایدئولوژیک تأثیر مهمی دارد. ایران با برجسته کردن شخصیت‌های مذهبی و مقبره‌هایی که به ویژه در جنگهای داخلی و حملات داعش آسیب دیده‌اند، هم امکان جنگ داوطلبانه را فراهم کرده و هم نفرت علیه گروه‌های سنی را که در طرف مخالف در سوریه می جنگند را بیشتر می‌کند. به دلیل اینکه نفوذ در این جوانان شیعی اسیر ایدئولوژی راحتر است، تهران از انواع تبلیغات برای جذب آنان برای تیپ زینبیون استفاده می‌کند. همچنین شهید نامیده شدن و دفن کشته‌شدگان در قم نیز به عنوان ابزاری ایدئولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برگ برنده دیگر ایران فقر است. تهران فقر مردم را به یک فرصت تبدیل می کند. ایران از فقر و مشکلات اقتصادی مهاجران سوءاستفاده کرده‌ و با اعطایی تابعیت، پول و شغل به انها و خانواده هایشان، آنها را به جنگ وادار می کند. در غیر این صورت این مهاجران با خطر اخراج از ایران روبرو می شوند.

ایران به جنگجویان پاکستانی در ازای جنگ در شرایط تعیین شده، ​​ماهیانه حدود 120.000 روپیه (700-750 دلار) پرداخت می کند.

انواع آموزش و سازماندهی شبه نظامیانی که برای جنگ آماده می شوند مستقیماً تحت پوشش نیروی قدس وابسته به سپاه پاسداران ایران است.

در واکنش به تشکیل تیپ زینبیون در پاکستان از سال 2015 حملات ضد شیعه در این کشور آغاز شده است.

- گروه های شبه نظامی و امنیت ملی پاکستان

اخیرا با کاهش درگیریها در سوریه نیاز به گروههای تروریستی مزدور و خارجی نیز کاهش یافته است. این وضعیت نیز سبب بروز نگرانی و ابهام از سرنوشت تیپ زینبیون و رویکرد ایران نسبت به آنها شده است.

سرویس اطلاعاتی پاکستان گزارشاتی مبنی بر ورود مخفیانه افرادی که مدتی در سوریه جنگیده اند به این کشور ارائه داده است.

مشکل اصلی این است که پاکستان در این زمینه اقدامات و تدابیر لازم را تا امروز انجام نداده و اکنون نگرانی از بازگشت این افراد به پاکستان در محافل امنیتی این کشور بازتاب گسترده ای داشته است.

حضور ستیزه جویانی که تجربه جنگ را کسب کرده و توسط سپاه پاسداران ایران و نیروهای قدس آموزش دیده اند زنگ خطری برای پاکستان به شمار می رود.

حضور این شبه نظامیان جدا از مشکلات امنیتی که در آینده برای پاکستان ایجاد خواهند کرد، موضوع مناقشه نیز بوده است.

زیرا این افراد می توانند از نظر ایدئولوژیک بر جوانان تأثیر بگذارند. آنها به نوعی نماینده٬ زنجیره تأمین نیرو و جز شبکه ایران در منطقه خواهند بود.

این شبه نظامیان می توانند در صورت لزوم بر اختلافات حساس فرقه ای در پاکستان دامن زده و باعث بی ثباتی در منطقه شوند.

به این ترتیب تهران می تواند در صورت لزوم در امور داخلی پاکستان دخالت کند و بازی نیابتی خود را در منطقه ادامه دهد.

در واقع عدم واکنش رسمی دولت اسلام آباد به استفاده ایران از پاکستانیها به عنوان مزدور جنگی و بازگشت آنها به کشور٬ کارشناسان امنیتی را نگران می کند.

شاید بتوان دلایل این عدم واکنش را از چندین بعد مختلف مورد بررسی قرار داد. نخست اینکه پاکستان در شرایط اقتصادی بسیار دشواری قرار دارد. دوم اینکه روابط اسلام آباد و ریاض اخیرا روبه سردی گذاشته است و سوم اینکه پاکستان قصد تقابل همزمان با ریاض و تهران را ندارد.

از سوی دیگر پاکستان نمی خواهد روابطش با تهران در تضاد بیافتد زیرا در این صورت احتمال گرایش ایران به هند افزایش خواهد یافت.

به همین دلیل، از بیان وضعیت مذکور در سطح دیپلماتیک اجتناب می ورزد.

ولی نادیده گرفتن تحولات و تأخیر در انجام اقدامات توسط دولت اسلام آباد، خطر تشدید تنش های فرقه ای بیشتر را در پی دارد که اغلب منجر به حوادث خشونت آمیز در این کشور می شود.

به گفته کارشناسان امنیتی پاکستان ، بدیهی است که ایران نقشی انکارناپذیر در حوادث رخ داده در پاکستان دارد.

تیپ زینبیون در رسانه های پاکستان زیاد مورد انتقاد و بحث قرار نگرفته است. از آنجا که هیچ اظهارات رسمی از طرف دولت وجود ندارد ، رسانه های پاکستان نیز به سکوت نسبت به این اوضاع بسنده می کنند.

علاوه بر این، ایران تا امروز به طور کامل از نفوذ خود در پاکستان به ویژه در درگیری های فرقه ای استفاده نکرده است. اما با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان پیش بینی می شود که ایران پتانسیل تهدید تعادل منطقه ای را داشته باشد.

خصوصا انتصاب اسماعیل قاآنی به عنوان فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران ایران می تواند سبب تحولاتی در این کشور شود زیرا وی قبل از تصدی این پست٬ از نزدیک مشغول استخدام شبه نظامیان از پاکستان و افغانستان٬ انتقال آنها به ایران و آموزش آنها بود.

قاآنی شبکه های گسترده ای در منطقه دارد و منطقه را از نزدیک می شناسد. این امر نیز سبب نگرانی کارشناسان امنیتی پاکستان است.

به نظر می رسد ایران در درگیری احتمالی فرقه ای در پاکستان که دارای جمعیت چشمگیری از شیعه است، از شبه نظامیان آموزش دیده در تیپ زینبیون استفاده کند.