استانبول/ شاهین دمیر/ خبرگزاری آناتولی

دکتر ازگی اوزون، کارشناس مسائل ایران و استاد دانشگاه سابانجی ترکیه در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری «آناتولی» به ارزیابی شکل‌گیری زمینه‌های‌ همکاری‌ جدید ترکیه و ایران در قفقاز جنوبی پس از پایان درگیری‌های قره باغ بین آذربایجان و ارمنستان پرداخت.

اوزون با بیان اینکه امنیت منطقه قفقاز از لحاظ امنیت مسیرهای ارتباطی بسیار مهم است، در رابطه با تشکیل سازوکار 6 جانبه همکاری در این منطقه گفت: تشکیل یک مکانیسم متکی بر اصول مشترک کشورهای منطقه از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. ترکیه و ایران پس از پایان درگیری‌های قره‌باغ در زمینه همکاری‌های منطقه‌ای به هم نزدیکتر شده‌اند.

وی تاکید کرد: در این راستا فراخوان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در رابطه با نحوه گسترش همکاری‌ها بر پایه حداقل وجوه مشترک کشورهای منطقه و همچنین سفر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به کشورهای منطقه در ادامه آن، مسئله را روشن‌تر می‌کند. با توجه به سخنان رهبران دو کشور در زمینه مکانیزم قفقاز جنوبی، معتقدم که دو کشور علاقه‌مند به همکاری در رابطه با این موضوع هستند.

دکتر اوزون یادآور شد: پلتفرم همکاری 6 جانبه ترکیه، ایران، روسیه، گرجستان، آذربایجان و ارمنستان که آقای اردوغان اعلام کردند نخست در سال 2008 با حضور 5 کشور قرار بود تشکیل شود، اکنون ایشان ارمنستان را نیز وارد این مکانیزم کردند.

- ترکیه و ایران با رویکرد منطقی به مسائل قفقاز جنوبی می‌پردازند

کارشناس سیاست‌ خارجی، امنیتی و نظامی ایران با بیان اینکه ترکیه و ایران در وضعیت کنونی با یک رویکرد منطقی مساله را ارزیابی می‌کنند، گفت: در درگیری‌های قره باغ، برخی اختلافات حتی تنش نظامی غیرمستقیم نیز ایجاد شد. اما با پایان درگیریها دو طرف سعی دارند که وضعیت بوجود آمده را در یک زمینه مشترک به نفع خود تبدیل کنند.

اوزون ایجاد سازوکار همکاری شش جانبه و رویکرد دو کشور در این زمینه را بخشی از پروژه چینی «اوراسیای نوین» دانست و افزود: در اصل یکی از لازمه‌های این پروژه همین مسئله است؛ هرگونه اختلاف نظامی و سیاسی بین ترکیه و ایران در منطقه قفقاز و سایر مناطق این طرح را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. ترکیه با فراخوان تشکیل سازوکار همکاری شش‌جانبه در منطقه قفقاز نشان داد که درک خوبی از این مساله دارد. ایران نیز رویکرد مشابهی در پیش گرفته است.

- تاثیر انتخابات ریاست جمهوری ایران بر همکاری آنکارا-تهران

کارشناس ترکیه‌ای مسائل ایران با بیان این که چشم انداز ساختار داخلی ترکیه در این زمینه مشخص و قابل پیش‌بینی است، اظهار داشت: اما از سوی دیگر ساختار سیاسی ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری آینده که در خرداد ماه سال آینده برگزار خواهد شد، بر موضوع گسترش این همکاری‌ها تاثیر مستقیم خواهد گذاشت.

استاد دانشگاه سابانجی ترکیه در ارتباط با تاثیر انتخابات بر مسئله مذکور بیان کرد: انتظار می‌رود که یک نامزد با ریشه نظامی در انتخابات ریاست جمهوری آینده این کشور انتخاب شود. این بدین معناست که نظامیان که پیشتر در زمینه اقتصادی و تجارت تاثیرگذار بودند، اکنون افسار سیاست غیرنظامی را نیز در اختیار خواهند داشت.

وی با بیان اینکه در این صورت ایران وارد یک روند تحول نظامی خواهد شد، تاکید کرد: سوال این است که تاثیر آن بر روابط دو کشور چه خواهد بود. با توجه به مطالبات مردمی در زمینه اقتصادی، تحریم‌ها نرخ بیکاری نیز ایران را از تبدیل به یک کشور نظامی کامل بر حذر خواهد داشت. به همین دلیل ایران در آینده نیز به توسعه اقتصادی بیشتر اهمیت داده و از این رو روابط با ترکیه در منطقه در سیر مطلوبی قرار خواهد گرفت.

- ترکیه به اهداف خود در قفقاز جنوبی دست یافته است

دکتر اوزون با بیان این که ترکیه اخیرا دستاوردهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی مهمی در رابطه با منطقه قفقاز بدست آورده است، گفت: اگر این موضوع را از بعد بین‌المللی بررسی کنیم، تاثیر آن بر پروژه یک کمربند یک جاده چین را خواهیم دید. ترکیه از سال 2015 خواهان عبور کالاهای چینی پس از عبور از آسیای میانه از خاک خود به اروپا بود.

وی ادامه داد: ترکیه تحت هر شرایطی یکی از مهمترین مناطق مهم ترانزیت بین دو قاره است. البته قرار بود که این مسیر از چین آغاز شده و پس از عبور از افغانستان و ایران در نهایت به ترکیه برسد. اما ترکیه خواهان ایجاد یک مسیر دیگر از طریق آذربایجان و عبور از دریای خزر و اتصال به کشورهای آسیایی میانه بود که با دستاورد اخیر به این خواسته خود دست یافت.

پژوهشگر مسائل «محور مقاومت» ایران، این مسئله را از علل اصلی واکنش تهران به موضوع درگیری‌های قره‌باغ دانست و افزود: البته مسائل نظامی در قفقاز و موضوعات آذربایجان و ارمنستان از مواردی هستند که ترکیه و ایران در برخی از آن‌ها با هم اختلاف دارند. ایران در رابطه با مسئله قفقاز جنوبی رویکرد دوگانه اتخاذ کرد؛ نه از آذربایجان حمایت کرد و نه حمایتش از ارمنستان را قطع کرد.

اوزون ادامه داد: رسانه‌های ایران نیز به این موضوع اشاره داشتند عاقبت مسیر زمینی که قرار بود از این کشور عبور کند چه خواهد شد. اتصال ترکیه از طریق دریای خزر به نفع چین است چرا که امکان ترانزیت کالا با یک خط ریلی از طریق کریدور میانه فراهم شده است. به نظرم ایران هم جایگزین نداشت جمعیت قابل ملاحظه ترک‌های آذربایجان در ایران و همچنین حساسیت این منطقه برای این کشور، استراتژی تهران را مشخص کرد و تا اندازه‌ای خود را عقب کشید.

- رویارویی چین و آمریکا در بندر چابهار

تحلیلگر مسائل ایران با بیان این که یکی از پایه‌های جاده ابریشم در کنار مسیر زمینی و ریلی، مسیر دریایی است، گفت: چین خواستار دستیابی به اقیانوس هند از طریق خلیج بدون عبور از هند است. یکی دیگر از علت‌های اصلی این را نیز می‌توان ذخایر نفتی این منطقه برشمرد. به همین دلیل حمل و نقل سوخت از این منطقه برای چین بسیار اهمیت دارد.

وی ادامه داد: چین تا حدودی به نفت ایران و حوزه خلیج وابستگی دارد، هر چند در دوران تحریم میزان خرید نفت از سوی پکن افت کرده اما متوقف نشده است. دومین مسئله هم مصون بودن بندر چابهار از تحریم‌های آمریکا در سال 2018 است. این بندر به لحاظ تسهیل ترانزیت کالا به عراق و افغانستان از تحریم‌ها معاف شد. هند نیز این بندر را مورد توجه خود قرار داده است. اما این در اصل پروژه آمریکایی است.

اوزون تصریح کرد: به همین دلیل چین نیز می‌خواهد با سرمایه گذاری بر بنادر جاسک و چابهار آن منطقه را از دسترس هند و آمریکا خارج کند. در این راستا نیز تابستان سال گذشته توافق راهبردی 25 ساله بین ایران و چین به امضا رسید. در این زمینه یکی از زوایای رویارویی چند بعدی چین و آمریکا را شاهد هستیم.

وی افزود: این توافق همچنین با مخالفت کشورهای دیگر همراه بود، چین در کنار ایران با کشورهای امارات متحده عربی و عربستان سعودی نیز برای خرید نفت توافقاتی امضا کرده است. این سند همکاری همچنین امکان یک شراکت راهبردی نظامی را نیز فراهم می‌کند که این امر دوباره موجب افزایش رویارویی پکن و واشنگتن در منطقه خواهد شد.

- هدف کریدور جنوبی اتصال به عراق و سوریه است

استاد دانشگاه سابانجی ترکیه معتقد است کریدور جنوبی که قرار بود از ایران بگذرد، پس از راه اندازی کریدور میانه، شاید با کمی تغییرات در مسیر آن برقرار شود.

اوزون در این زمینه اظهار داشت:‌ هم اکنون پروژه‌های احداث مسیر قطار سریع‌السیر از مشهد به تهران، خط ریلی بین ایران و افغانستان به عنوان بخشی از کریدور جنوبی ادامه دارد. همچنین بخشی از آن نیز به طور مستقیم به بندر چابهار و از آنجا نیز از طریق ایران به عراق، سوریه و لبنان امتداد خواهد یافت.

وی افزود: این مناطق از سال 2003 به منطقه درگیری تبدیل شده و در ادامه نیز سوریه در سال 2011 به آن‌ها ملحق شد، اما می‌توانیم به طور نسبی بگوییم که هم اکنون این درگیری‌ها رو به پایان است. جنگ تمام شد و وقت بازسازی فرا رسیده است. در اصلی می‌توانیم دستاوردهای ایران را از این لحاظ مورد بررسی قرار دهیم. ایران در حال حاضر شکل حضور خود در این کشورها را نیز تغییر می‌دهد.

تحلیلگر مسائل ایران ادامه داد: به طور مثال گفته می‌شود که گروههای نظامی وابسته به ایران در عراق، در این کشور شاید با قالب سیاسی پابرجا خواهند ماند. بنابرین ایران می‌گوید ما در این مناطق جنگ کردیم و اکنون باید با خدمات بار دیگر حاکمیت خود در این مناطق را تحکیم و تقویت کنیم.