عامل اصلی مشکلات ایران؛ تحریم‌ها یا ناکارآمدی داخلی؟

استانبول/خبرگزاری آناتولی

آیت الله سیدعلی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه 12 اکتبر و درست 24 ساعت پس از تصمیم واشنگتن مبنی بر تحریم 18 بانک این کشور در ارتباط تصویری با مراسم فارغ‌التحصیلی دانشجویان افسری اظهار داشت: «این را گفته‌ام و باز هم تکرار می‌کنم؛ فعالان مسئول در زمینه‌ اقتصاد و غیراقتصاد همه بدانند که بسیاری از مشکلات ما مربوط به خارج از کشور، اما علاجش در داخل است».

با این حال، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران چند روز پیش از آن تاکید کرده بود: «اگر مردم می‌خواهند برای کمبود و مشکلات کسی را لعن و نفرین کنند، آدرسش کاخ سفید است. کسی به خاطر منافع سیاسی و جناحی آدرس غلط ندهد».

اما محمدباقر قالیباف رئیس مجلس ایران دیروز در پاسخ به روحانی گفت: «ریشه همۀ مشکلات کشور، سوء مدیریت است نه تحریم. با صد میلیارد دلار درآمد سالانه هم کسری بودجه داشتیم و حالا هم که کاهش درآمد داریم دچار همان مشکل هستیم».

رهبر ایران پیشتر چنین اظهاراتی نیز داشته است: «اینکه کسی گمان کند مشکلات اقتصادی صرفاً ناشی از تحریم است، خطایی نابخشودنی است» و یا «من نمی‌گویم تحریم‌ها اثر ندارد، اما عمده مشکلات اقتصادی اخیر مربوط به عملکردهاست».

سخن درباره میزان تاثیر تحریم‌های بین‌المللی یا ناکارآمدی داخلی بر بحران ایران محدود به این مقامات بلندپایه نبوده و دیگر شخصیت‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی این کشور نیز در این زمینه به اظهارنظر پرداخته‌اند.

به‌عنوان مثال، اسدالله عسگراولادی، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در ژانویه 2019 گفت: «به جرات می‌گویم بیش از 90 درصد مشکلات امروز ما به دلیل تصمیمات غلط وزرای اقتصادی و دولتمردان است. حدود 10 درصد مشکلات اقتصادی کشور متعلق به تحریم است. خود آقای رئیس جمهوری قبل از انتخابات 1392 می‌گفتند 80 درصد مشکلات اقتصادی متعلق به سیاست‌های نادرست اقتصادی است و فقط 20 درصد مربوط به تحریم‌ها است،‌ حالا چطور این معادله تغییر کرده است؟»

درست در همان تاریخ، محمدرضا سبزعلیپور، اقتصاددان و رئیس مرکز تجارت جهانی ایران نیز تصریح کرد: «حداکثر 20 درصد مشکلات حال حاضر کشورمان مربوط به تحریمهاست. صد البته که بیش از 80 درصد مشکلات ما نشأت‌گرفته از سیاست‌های غلط دولت و عملکرد نادرست مدیران است».

حیدر مصلحی، وزیر سابق اطلاعات ایران نیز گفته است: تنها 20 درصد از مشکلات اقتصادی کشورمان مربوط به تحریم‌ها است.

چهار ماه بعد، یحیی آل‌اسحاق، وزیر اسبق بازرگانی ایران نیز اظهار داشت: «فقط 30 درصد مشکلات کشور ناشی از مسائل خارجی و تحریم است. 70 درصد مشکلات به نظام تدبیر خودمان برمی‌گردد».

عبدالرضا مصری، نماینده سابق مجلس ایران و وزیر پیشین رفاه ایران هم گفته است: «تحریم‌ها تنها در مشکلات کنونی 10 تا 15 درصد مؤثر بوده و بیش از 80 درصد مشکلات به دلیل سوءمدیریت مسئولان است.»

مهدی پازوکی، اقتصاددان مشهور ایران نیز اظهار داشته است: «مهمترین مسئله امروز بهبود مدیریت کشور است، زیرا 80 درصد مشکلات امروز اقتصادی به این مسئله برمی‌گردد و خروج آمریکا از برجام تنها 20 درصد بر اقتصاد کشور اثر می‌گذارد.»

شریف نظام مافی، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و سوییس هم گفته است: تنها 20 درصد از مشکلات اقتصادی ما وابسته به تحریم‌ها بوده و بقیه مربوط به مسائل داخلی ایران است.

در این زمینه، علیرضا صلواتی، تحلیلگر اقتصاد سیاسی و فارغ‌التحصیل رشته مدیریت از دانشگاه آنکارا هم در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی اظهار داشت:« شاهد حالت رزونانس در این زمینه هستیم؛ تحریم‌های خارجی باعث انسداد فضای داخلی و در نتیجه تقویت سیستم مطلقه و محافظه‌کاران شده است. همواره استبداد در اقتصاد، به‌ویژه اقتصاد سیاسی، استبداد و انحصار و فساد می‌آورد. برای همین برخی مسئولین ایران تحریم‌ها را نعمت می‌دانند».

وی درباره سخنان دو روز پیش رهبر ایران مبنی بر اینکه علاج مشکلات این کشور راه حل داخلی دارد هم گفت: «در ایران با مبانی علوم انسانی مخالفت می‌شود. یکی از این مبانی، اقتصاد است. اقتصاد خود دارای دو پیش‌فرض مهم است. پیش‌فرض ورود به علم اقتصاد، قبول محدودیت منابع است. بنابراین وقتی وی می‌گوید که تمام مشکلات را باید در داخل حل کنیم، یعنی اینکه محدودیت منابع را نپذیرفته است».

صلواتی افزود: «ثانیا، در اقتصاد، ایجاد ثروت بر مبنای مزیت‌های نسبی انجام می‌شود. براساس اصل مزیت نسبی نمی‌توان تمام زنجیره تولید را وارد ایران کرد و باید با دنیا کار بکنند. مثال بارز آن کره‌جنوبی در زمان حکومت ژنرال‌هاست که از طریق همکاری با دنیا در زمینه صنعتی به‌ویژه خودروسازی پیشرفت کرد. وقتی شما با تمام دنیا سر جنگ دارید، اصحاب سرمایه احساس ناامنی و براساس عقلانیت از ایران فرار می‌کنند و می‌روند در جای دیگری مانند ترکیه و گرجستان به سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی می‌پردازند».

رجبعلی مزروعی، اقتصاددان و از نمایندگان پیشین مجلس ایران نیز در پاسخ به پرسش خبرگزاری آناتولی تصریح کرد: «عوامل موثر بر بحران اقتصادی ایران، ترکیبی از ناکارآمدی، فساد، سوءمدیریت و تحریم‌هاست. این وضعیت ترکیبی منجر به فلاکت‌بار بودن اوضاع اقتصادی در ایران شده است. بنابراین، جز از راه اصلاحات ساختاری که سیاست داخلی و خارجی را در مسیر جدیدی قرار دهد نمی‌شود امیدوار بود که این مشکلات برطرف بشود».