استانبول/عبدالسلام سلیمی/خبرگزاری آناتولی

دکتر افشار سلیمانی دیپلمات و کارشناس سیاسی حوزه قفقاز در گفتگو با خبرگزاری آناتولی اظهار داشت: «کهنگی قطعات و احتمال خطرآفرینی فراوان جانی و محیط زیستی نیروگاه هسته‌ای متسامور ارمنستان توسط کارشناسان منطقه و بين المللی و اتحادیه اروپا تایید شده است. بنابراین قطعی و مبرهن است که این نیروگاه باید هرچه زودتر تعطیل شود».

اعتراض شخصیت های سیاسی و فعالان محیط زیست در تهران و همچنین آذربایجان شرقی و اردبیل ایران به تاثیر منفی کارخانه های صنعتی و نیروگاه اتمی ارمنستان بر آب رود ارس و سلامت مردم دو استان مذکور از حدود سه سال قبل آغاز شد.

سایت جماران در اوت 2015 به نقل از عضو هیئت رئیسه فراکسیون محیط زیست مجلس ایران از آلودگی آب رود ارس توسط پساب‌های رادیواکتیو نیروگاه اتمی مستامور ارمنستان خبر داد. در همین گزارش از مدیرکل اداره محیط زیست استان اردبیل نیز آمده است: مدتی است که موضوع ورود فاضلاب کارخانه و نیروگاه اتمی ارمنستان به رود ارس مطرح می شود.

روز گذشته نیز شکور پورحسین، نماینده مردم پارس‌آباد و بیله سوار از توابع استان اردبیل در مجلس ایران به خبرگزاری «مهر» گفت که «حجم بالای فلزات سنگین رود ارس به دلیل پسماند صنعتی ارمنستان منجر به شیوع سرطان در شمال استان شده است».

در همین راستا، سلیمانی که خود اهل اردبیل است و در گذشته سفیر ایران در جمهوری آذربایجان نیز بوده است به «آناتولی» گفت:

«نیروگاه اتمی متسامور (Metsamor) ارمنستان یکی از 5 نیروگاه نسل اول فعال در جهان است. ساخت آن در سال 1973 آغاز شد و بعد از 3 سال فاز اولش به بهره برداری رسید. در سال 1980 فاز دوم و در سال 1983 بلوک سوم نیروگاه به اتمام رسید. لیکن به دلیل انفجار نیروگاه اتمی "چرنوبیل" کار ساخت فاز چهارم متسامور به دستور سران شوروی متوقف شد.

وقوع زلزله 7 ریشتری در سال 1988 در 75 کیلومتری این نیروگاه، رهبران شوروی را به هراس انداخت و به دلیل صدمات وارده به فاز اول نیروگاه و از کار انداختن آن، فعالیت آن متوقف شد.

در حال حاضر، نیروگاه متسامور 40 درصد نیاز ارمنستان به انرژی برق را تأمین می کند. این نیروگاه در 16 کیلومتری مرز ترکیه و در 40 کیلومتری جنوب غربی پایتخت ارمنستان واقع است. نیروگاه متسامور از دو واحد تشکیل شده و دارای مدل ساخت «WWER440/V230» است.

فعالیت واحد متسامور-1 با توان تولید 240 مگاوات برق در سال 1976 میلادی آغاز شد. این نیروگاه سالانه 144 تن اورانیوم مصرف می کند. واحد متسامور-2 نیز با مدل ساخت «WWER440/V270» با توان تولید 400 مگاوات برق در روز، دسامبر 1979 به بهره برداری رسید و وارد مدار تولید برق شد. این نیروگاه نیز سالانه 144 تن اورانیوم مصرف می کند.

متسامور به عنوان تنها نیروگاه هسته‌ای کشور ارمنستان در این شهر قرار دارد. شهر متسامور برای اسکان کارکنان این نیروگاه ساخته شد، ولی به خاطر زمین‌لرزه و خطرات این نیروگاه از سال 1989 تا 1996 تعطیل گردید.

جمهوری آذربایجان در چند نوبت از ادامه فعالیت نیروگاه «متسامور»، به دلیل زیان ناشی از فرسودگی تجهیزات آن و خطرات زیست محیطی این نیروگاه برای منطقه ابراز نگرانی کرده و خواهان توقف فعالیت آن شده است.

تداوم فعالیت نیروگاه متسامور بر محیط زیست ایران، ترکیه، گرجستان، جمهوری آذربایجان و همچنین مردم ارمنستان تاثیرات منفی برجای خواهد گذاشت. فعالیت متسامور مانند نیروگاه «چرنوبیل» اوکراین است که درسال 1985 دچار انفجار شد و آثار سو زیادی برجای گذاشت و هنوز ادامه دارد. تاریخ مصرف متسامور چندسال پیش به پایان رسیده است .

ترکیه نیز بارها به ادامه فعالیت نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان اعتراض کرده و خواستار تعطیلی آن شده است. رئیس سازمان انرژی اتمی ترکیه در اوایل سال 2011 از نشت مواد اتمی در نیروگاه اتمی ارمنستان خبر داد. آنکارا با توجه به قرار گرفتن شهر قارص در 100 کیلومتری و شهر ایغدیر در نزدیکی این نیروگاه اعلام کرده که طبق نظر اتحادیه اروپا متسامور، یکی از 5 نیروگاه خطرناک جهان است.

مقامات ترکیه معتقدند این نیروگاه حتی 40 سال پیش نیز طبق استانداردهای مدرن آن روز ساخته نشده است و تعطیلی این نیروگاه می‌تواند یک قدم مثبت از سوی ارمنستان در دور کردن خطر از منطقه و بخصوص ترکیه باشد. با این حال ترکیه موضوع تعطیل کردن این نیروگاه را از مراجع بین‌المللی پیگیری می‌کند.

اتحادیه اروپا نیز همگام با ترکیه سعی در توقف فعالیت نیروگاه هسته‌ای ارمنستان دارد. حتی پیشنهاد کمک 100 میلیون یورویی برای استفاده از یک منبع انرژی دیگر به ارمنستان داده شد که این کشور در ازای چنین اقدامی درخواست کمک 800 میلیون یورویی از اروپا کرده است.

مجله نشنال جئوگرافیک نيز اعلام کرده که متسامور ارمنستان خطرناک‌ترین نیروگاه اتمی جهان است. این نشریه چندی پیش در مقاله ای بیان داشت نیروگاه هسته‌ای ارمنستان به مراتب از نیروگاه اتمی فوکوشیما خطرناک‌تر و همانند بمبی ساعتی است.

تردیدی نیست که به دلیل واقع شدن نیروگاه هسته ای متسامور در منطقه زلزله خیز و تجربه زلزله سال 1988 و همچنین صدمات احتمالی زیست محیطی ناشی از ادامه فعالیت این نیروگاه، فعالیت آن با مشکلاتی روبروست.

بحران اقتصادی ناشی از اشغال اراضی آذربایجان (به کمک ارتش سرخ روسیه ) پس از استقلال ارمنستان که این کشور را تا حدود زیادی در محاصره اقتصادی قرار داد، بهانه ای شد تا حکام ایروان در سال 1993، بار دیگر با کمک کارشناسان روس به راه اندازی این نیروگاه اقدام کنند. دستهای نهان و آشکار روسیه در تمامی مسائل اتمی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و نظامی ارمنستان قابل لمس و رويت است.

موضوع نگران کننده از فعالیت این نیروگاه برای کشورهای منطقه این است؛ در حالی‌که زمان فعالیت تعریف شده آن به پایان رسیده، اما کماکان فعال است و هر لحظه امکان بروز برخی عواقب ناگوار انسانی و زیست محیطی در این نیروگاه و مناطق اطراف آن وجود دارد.

در اواخر سال 1395 معاون وقت سیاسی و امنیتی استانداری آذربایجان ‌شرقی ایران از آلودگی آب رودخانه ارس بر اثر نشت پساب کارخانه مس و آلومینیم و رادیواکتیو ناشی از فعاليت نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان ابراز نگرانی کرده بود. در همین خصوص هیئت رئیسه فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی نیز در این رابطه به دولت هشدار داده بود.

از آنجایی که در پایین دست محل قرار گرفتن کارخانه ها و نیروگاه متسامور، استان های شمال غربی ایران قرار دارند و علاوه بر تامین درصدی از آب شرب ساحل نشینان ارس، چندین دشت کشاورزی و مزارع پرورش ماهی نیز از آب جاری در ارس استفاده می کنند، این موضوع توجه به کیفیت آب ارس را بیش از پیش ضروری می‌سازد.

ارس، رودخانه ای طویل و مرزی بین 3 کشور ایران، آذربایجان و ارمنستان است. در داخل ایران هم از مرز 3 استان می گذرد و وجود هرگونه آلودگی آنها را متاثر خواهد کرد. مردم استان اردبیل در پایین دست و انتهای مسیر رود ارس هستند و بیشترین تاثیرپذیری را از رود ارس دارند. آب شرب بیش از 350 هزار نفر از مردم این استان از این رود تامین می شود. بخش قابل توجهی از کشاورزی شمال استان اردبیل هم وابسته به این رودخانه است.

طبق اظهارات برخی نمایندگان عضو فراکسیون محیط زیست مجلس ایران، گزارش ها در مورد آلودگی آب ارس توسط کارخانه های ارمنستان موثق است. این آلودگی نهایتا باعث کثرت و شیوع بیماری های سرطانی در استان اردبیل شده است.

موضوع توسط رئیس سازمان محیط زیست و معاون اول رئیس جمهور ایران در دست پیگیری بوده و با نخست وزیر ارمنستان هم در میان گذاشته شده، اما هنوز نتیجه بررسی‌ها و اقدامات به مردم گزارش نشده است.

به نظر می‌رسد این موضوع باید علاوه بر پیگیری در قالب مناسبات دوجانبه با ارمنستان در قالب کمیته ای چهارجانبه با حضور مسؤلان ذی‌ربط از ایران، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان مورد رسیدگی و اقدام قرار گیرد.

حتی با توجه به اینکه روسیه در ارمنستان فعال مايشإء محسوب می‌شود و نقش برجسته ای در حفظ و نگهداری و بهره برداری از نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان دارد از نماینده این کشور نیز باید جهت مشارکت در این کمیته چهارجانبه دعوت گردد.

از سوی دیگر با توجه به حضور قریب الوقوع روسای جمهور آذربایجان و روسیه در تهران جهت برگزاری دومین نشست منطقه ای سران سه کشور، روسای جمهور ایران و روسیه مناسب است بررسی موضوع آلودگی رود ارس ناشی از فعالیت نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان را در دستور کار مذاکراتی خود قرار دهند و از پوتین خواستار مساعدت در راستای تعطیلی فعالیت نیروگاه مذکور شوند.

طبق اظهارات مدیرکل محیط زیست استان اردبیل که 180 درجه با نظرات نماینده اردبیل در مجلس و دیگر نماینده عضو فراکسیون محیط زیست متفاوت و در نقطه مقابل دیدگاه آن‌هاست، دستگاه پایش آنلاین در ورودی آب رود ارس در استان اردبیل نصب شده است.

پایش دوره ای از طریق آزمایش نمونه برداری های صورت گرفته از رود ارس توسط سازمان محیط زیست انجام می گیرد. فاکتورهایی از جمله چند فلز سنگین و تعداد دیگری از پارامترهای فیزیکی و شیمیایی نیز جز آنالیزها محسوب می‌شود. این پایش به صورت فصلی صورت می گیرد و آلودگی نشان داده نشده است.

پرواضح است که برای صحت و سقم آلودگی‌های رود ارس ناشی از موارد رادیواکتیو نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان و دیگر مواد ورودی ناشی از فعاليت کارخانجات مس و آلومینیم این کشور، کارشناسان ایران، آذربایجان و ترکيه با حضور کارشناسان ذيربط ارمنستان باید در قالب های دو یا چندجانبه از نزدیک و از طریق نمونه برداری‌های موردی و فصلی در مناطق مختلف رود ارس در استان های همجوار موضوع را بررسی و به نهادهای تقنینی و اجرایی جهت اخذ تصمیمات لازم منعکس کنند.

این موضوع که نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان به دلیل آسیب دیدگی قبلی، کهنه بودن قطعات و احتمال خطرآفرینی فراوان جانی و محیط زیستی که مورد تایید کارشناسان منطقه ای و بين المللی و اتحادیه اروپا قرار گرفته باید هرچه زودتر تعطیل گردد قطعی و مبرهن است.

دولت ارمنستان باید قبل از وقوع هرگونه حادثه تلخ جبران ناپذیر نسبت به تعطیل کردن این نیروگاه اقدام کند. به ویژه اینکه ارمنستان در ازای دریافت گاز از ايران، انرژی برق به این کشور صادر می‌کند و امکان احداث و راه اندازی نیروگاه های جديد برق با سوخت گاز را نیز دارد و در کنار واردات گاز از ايران کماکان از روسیه نیز از طریق ترانزيت از گرجستان، گاز وارد می‌کند و بهانه ای برای تعطیل نکردن نیروگاه اتمی متسامور ندارد».