استانبول/ خبرگزاری آنادولو

دکتر حقی اویغور، معاون رئیس آکادمی اطلاعات ملی ترکیه در مقاله‌ای اختصاصی برای میز تحلیلی خبرگزاری «آنادولو» به تشریح دلایل اولین سفر خارجی مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران به عراق پرداخت.

متن مقاله بدین شرح است:

روابط ایران و عراق دارای عمق تاریخی هزاران ساله است. با این حال، برای قرنها امپراتوری ترک، به عنوان قدرت مسلط در منطقه، مانع تحقق رویاهای سیاسی سلسله‌های مختلف ایرانی در مورد عراق شد. در نتیجه جنگ جهانی اول، با فروپاشی بازیگر مدعی حافظ جهان اهل سنت و متعاقباً اجبار آن به چشم پوشی از حقوق مشروع خود، فضای مناسبی در سرزمین شام برای پروژه‌های استعمارگرانه مانند اسرائیل ​​باز شد و همچنین فضای مناسبی برای قدرتهای جایگزین منطقه‌ای مانند ایران در عراق و خلیج نیز ایجاد شد.

در واقع، به محض تاج‌گذاری رضا شاه پهلوی در سال 1925، عراق را به عنوان یکی از اولویتهای سیاست خارجی خود قرار داد و فشار خود را بر کشوری که در تلاش برای کسب استقلال بود، افزایش داد. در این چارچوب، رضا شاه پهلوی روابط خود را با گروههای مخالف کرد ساختاربندی کرد. دولت قدرتمند بعث که پس از خروج بریتانیا از کشور تأسیس شد، توانست جاه طلبی‌های ایران را در مورد عراق تعدیل کند. اما با اقداماتی مانند استفاده از سلاح شیمیایی علیه مخالفان و حمله به کویت، عراق ابتدا تحت تحریم‌های همه جانبه و سپس اشغال قرار گرفت. این وضعیت فرصتی را برای ایران فراهم کرد که از زمان صفویه به دنبال آن بود. ایران از سال 2003 به میزان بی سابقه‌ای افزایش نفوذ خود در عراق از طریق گروههای شیعی و حرکت‌های کردی که به طور سنتی ادعا می‌کند تحت حمایت است، را آغاز کرده است.

- ابعاد رابطه ایران با اتحادیه میهنی کردستان چیست؟

جای تعجب نیست که مسعود پزشکیان که پس از ابراهیم رئیسی که در سانحه مشکوک سقوط هلیکوپتر جان خود را از دست داد، به طور غیرمنتظره‌ای نهمین رئیس جمهور ایران شد، با توجه به روابط دو کشور، اولین سفر خود را به عراق ترتیب داد. سفرهای پزشکیان که دوست دارد بر هویت ترکی خود در سیاست داخلی ایران به گونه‌ای آزاردهنده برای ناسیونالیست‌های فارس تأکید کند، به بصره، اربیل و سلیمانیه و همچنین بغداد و صحبت کردن او به زبان کردی که به خوبی بر آن مسلط است، در طول تماسهایش در اداره اقلیم کرد شمال عراق، از عمق پویایی بین دو کشور ناشی می‌شود.

تهران که بر خلاف ترکیه فاصله خود را با اربیل حفظ می‌کند و فشارهای چند جانبه بر اداره اقلیم کرد، هم از طریق حملات موشکی مستقیم و هواپیماهای بدون سرنشین مسلح و هم نیروهای نیابتی خود در بغداد اعمال می کند، اخیراً شروع به دیدن نتایج سیاسی این فشارها کرده است. به همین دلیل اربیل که نتوانست حفاظتی را که از ایالات متحده آمریکا می‌خواست، به دست آورد، مجبور شد در بسیاری از مسائل در مورد بغداد و تهران عقب نشینی کند.

نفوذ ایران در بغداد تنها برگ برنده آن در برابر اربیل در دوران بارزانی‌ها نیست. سلیمانیه، تحت سلطه قبیله طالبانی، یکی دیگر از مراکز قدرت است که تهران با آن همکاری نزدیک دارد. به عنوان مثال، جواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت ایران با حضور در مراسم تشییع جنازه جلال طالبانی، رئیس جمهور سابق عراق و بنیانگذار اتحادیه میهنی کردستان، که در جریان تحریم همه جانبه پس از رفراندوم 2017 درگذشت، بر این روابط خاص تأکید کرد.

به طور خلاصه، تهران با سیاست‌هایی که از طریق بافل طالبانی اعمال می‌کند، اربیل را تحت فشار قرار می‌دهد، اختلاف نظر بین کردهای عراق را عمیق‌تر و گروه‌های کرد ایرانی مخالف را از مرز دور می‌کند. همانطور که در آخرین انتخابات استانداری کرکوک مشاهده شد، همکاری بین اعراب شیعه و اتحادیه میهنی می‌تواند دستاوردهای ملموسی برای این جبهه بیاورد.

علاوه بر این، می‌دانیم که اتحادیه میهنی کردستان با گروه‌های تروریستی پ.ک.ک و ی.پ.گ با هماهنگی فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا (سنتکام) همکاری نظامی دارد. به همین دلیل آنکارا به اقدامات مختلفی از جمله محدودیت پرواز به سلیمانیه و تشدید عملیات پهپادی در مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی کردستان متوسل شد. علاوه بر این، آنکارا در سالهای اخیر بسیاری از سرکردگان گروه تروریستی پ.ک.ک را با عملیات‌های هدفمند از پای درآورده است.

بنابراین، اینکه مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران در جریان سفرش به عراق با فردی که در همکاری نزدیک با سنتکام و گروه تروریستی پ.ک.ک است سوار بر یک خودرو شده و عکسی به اشتراک می‌گذارد، بی شک پیامی نیز برای ترکیه است که مبارزه خود را با تروریسم بر اساس بازدارندگی پیشگیرانه علیه آن در منشا، نه در داخل کشور با رویکرد دفاعی، تغییر شکل داده است.

- اتحادهای غیرمنتظره علیه ترکیه

با توافقنامه همکاری جامع که در سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در آوریل 2024 به عراق پس از 13 سال امضا شد، آنکارا تنها پروژه‌های اتصال چندملیتی مانند پروژه جاده توسعه را که نویدبخش آینده قابل توجهی برای منطقه است، اجرا نکرده است. در عین حال، آنکارا تا حد زیادی حضور و عملیات نظامی خود را در داخل عراق مشروعیت بخشید و زمانی که دولت مرکزی، گروه تروریستی پ.ک.ک را در فهرست سازمانهای ممنوعه خود قرار داد، توانست زمینه دیپلماتیک و حقوقی جدی به دست آورد. همزمان با این وضعیت، مشاهده شد که تسلیحات و فناوری‌های مورد استفاده گروه تروریستی پ.ک.ک علیه پهپادهای ترکیه نیز در حال توسعه است و برخی گروهها در داخل ارتش عراق دست به اقدامات تحریک آمیز می‌زنند. می‌توان این وضعیت را واکنش قدرت‌ها در پس زمینه به توسعه روابط آنکارا و بغداد و تضعیف کارت 40 ساله گروه تروریستی پ.ک.ک تعبیر کرد.

همانطور که واکنش‌ها به سیاست ترکیه در قبال اسرائیل از هزاران کیلومتر دورتر از مناطق غیرمنتظره صورت می‌گیرد، ائتلاف‌های متقابل غیرمنتظره نیز می‌تواند در مبارزه آن با گروه تروریستی پ‌.ک‌.ک شکل بگیرد. بنابراین جای تعجب نیست که کشوری که هدف جنبش‌های جدایی‌طلب کرد است و آمریکا آن را به بهانه امنیت اسرائیل یک پروژه راهبردی بلندمدت می‌بیند، با این فکر که «ترکیه ضرر بیشتری خواهد کرد» از این تحرکات حمایت می‌کند. می‌دانیم که تهران قبلاً یک بعد از سیاست‌های منطقه‌ای خود را حول محور محدود کردن ترکیه تعیین کرده و در این راستا با کشورهایی مانند فرانسه یا روسیه هماهنگ بوده است.

تهران با محاسبه اینکه در آینده نزدیک در نتیجه تحولات در شرایط بین المللی قدرت‌های خارجی مجبور به خروج از منطقه خواهند شد و به ویژه با تکیه بر اظهارات آمریکا مبنی بر خروج از عراق تا سال 2026 ممکن است در حال انجام اقداماتی به عنوان بخشی از چانه زنی با بازیگران فرامنطقه‌ای، همانطور که قبلا در بهار عربی انجام داد، باشد. در واقع، ممکن است این وضعیت باعث عدم پاسخگویی تهران به حملات کوچک و پی در پی اسرائیل، علیرغم همه درخواست‌های متحدان عرب، و به تعویق انداختن حمله تلافی جویانه به آینده نامعلوم، شده باشد. در هر وضعیتی، برای تهران مفید خواهد بود که در تعیین اهداف استراتژیک، روابط خود با دشمنان ترکیه را به دقت در نظر بگیرد.

*این مقاله، تنها بیانگر نظر نویسنده است و الزاما بازتاب رویکرد خبرگزاری آنادولو نیست.