استانبول/خبرگزاری آنادولو

پروفسور چنگیز تومار، استاد بازنشسته دانشگاه مرمره استانبول طی مقاله‌ای برای آنادولو به مناسبت سالگرد تاسیس «سازمان کشورهای تُرک»، تاثیرات احتمالی گشایش کریدور زنگزور بر روند افزایش سطح همکاری میان کشورهای تُرک را بررسی کرده است.

توانایی کشورهای ترک در زمینه تاسیس سازمان کشورهای ترک تنها طی 30 سالی که از استقلال آنها می‌گذرد یک موفقیت بزرگ به شمار می‌رود. گشایش کریدور زنگزور نیز ارتباط مستقیمی با جهش موفقیت مذکور به سطحی بالاتر و ایجاد یک مسیر مواصلاتی زمینی میان کشورهای عضو این سازمان خواهد داشت. حمایت عمیق و بی چون و چرای ترکیه از آذربایجان در روند آزادسازی قره‌باغ از اشغال ارامنه و همکاری گسترده باکو و آنکارا در ابعاد سیاسی و نظامی طی سال‌های اخیر تاثیر زیادی بر کشورهای تُرک آسیای میانه داشته است. آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین به عنوان یکی از جمهوری‌های عضو شوروی سابق نیز یکی دیگر از عوامل تسریع کننده در گسترش همکاری‌ها میان کشورهای ترک بوده است.

شیفت اقتصاد جهانی به آسیا طی قرن حاضر، ضعف زنجیره تدارکاتی به ویژه با چین به دلیل همه‌گیری کرونا، افزایش نرخ تورم و هزینه حمل و نقل در ابعاد جهانی و تلاش‌ها به منظور تاسیس جاده‌های مدرن ابریشم و ادویه نیز علل بین المللی نزدیکی بیشتر دولت‌های عضو سازمان کشورهای تُرک به شمار می‌روند. همچنین با طرح پروژه کریدور اقتصادی خاورمیانه و اروپا در آخرین نشست گروه G20 در دهلی‌نو که چین، کشورهای ترک و ترکیه سهمی از آن ندارند نیز باعث افزایش اهمیت دالان زنگزور برای جهان ترک شده است. از سوی دیگر، می‌توان گفت که عملیات اخیر آذربایجان در قره‌باغ باعث پایان یافتن نگرانی‌های امنیتی درباره کریدور مذکور شده است.

با آغاز همه‌گیری کرونا و بحران اقتصادی در سطح جهان، تهاجم روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌های شدید علیه روسیه، استفاده از کریدور شمالی برای کشورهای آسیای میانه و چین عملا مسدود شد. کریدور جنوبی که باید از افغانستان و ایران عبور کند نیز با مانع بی ثباتی مواجه شده است. با این اوصاف، کریدور میانی که قزاقستان و آذربایجان را از طریق دریای خزر به هم مربوط می‌سازد و گشایش دالان زنگزور نیز طول آن را کاهش خواهد داد، یکی از بهترین گزینه‌های باقی مانده برای کشورهای مربوطه است. البته این کریدور هم اکنون نیز با عبور از گرجستان فعال است اما دالان زنگزور امکان حمل و نقل ارزانتر و سریعتر از طریق کریدور میانی را فراهم خواهد ساخت. دالان زنگزور در صورت افتتاح نه تنها برای اقتصاد و حمل و نقل بین المللی مهم است، بلکه ارتباط زمینی میان آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان نیز به وسیله آن ممکن خواهد شد.

- نتایج اقتصادی دالان زنگزور

توسعه اقتصادی و گسترش تجارت مهم‌ترین بعد و تاثیر افتتاح دالان زنگزور برای ترکیه و کشورهای ترک آسیای میانه خواهد بود. تصمیمات اتخاذ شده در آخرین اجلاس سازمان کشورهای ترک نشان می‌دهد که اعضای این سازمان تاکید زیادی بر گسترش روابط اقتصادی میان خود دارند. افتتاح «صندوق سرمایه‌گذاری تُرک» نیز با دالان زنگزور اهمیتی مضاعف می‌یابد. اعضای سازمان نیز تاکید ویژه‌ای بر کریدور میانی با عبور از دریای خزر و جاده ابریشم مدرن دارند. قزاقستان به عنوان یکی از مهمترین کشورهای کریدور میانی طی سال‌های اخیر سرمایه گذاری زیادی در استان «ترکستان» انجام داده و در حال تاسیس یک منطقه ویژه اقتصادی با نام «TURANSEZ» است.

بروکراسی گمرکی موجود یکی از مهم‌ترین مشکلات میان ترکیه و کشورهای ترک منطقه بوده که با نهایی شدن «توافق مربوط به هماهنگی بین المللی حمل و نقل بار میان اعضای سازمان کشورهای ترک» این مشکل نیز حل خواهد شد. براساس دلایل ذکر شده کشورهای عضو سازمان تصمیم به حمایت از تلاش‌های باکو به منظور گشایش دالان زنگزور گرفته‌اند. هر دو مسیر جاده‌ای و ریلی کریدور میانی هم اکنون از گرجستان عبور می‌کنند که افتتاح دالان زنگزور این مسیرها را کوتاه‌تر و اقتصادی‌تر خواهد کرد. دولت ترکیه نیز با توجه به این مسائل، طی سال‌های اخیر مسیرهای جاده‌ای و ریلی جدیدی به اروپا که با عبور از تنگه استانبول میسر می‌شوند را طراحی و اجرا کرده است.

- همکاری و افزایش سطح رفاه

کشورهای جهان ترک اگرچه دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی بی‌شماری هستند، اما تمرکز اصلی اعضای سازمان کشورهای ترک طی اجلاس‌های برگزار شده بر روی مسائل اقتصادی یادآور دوران تاسیس جامعه اقتصادی اروپا در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم است. با توجه به شعار «دنیا از 5 بزرگتر است»، سازمان کشورهای ترک گزینه‌ای منحصر به فرد برای سازوکارهایی مانند ناتو، اتحادیه اروپا و کشورهای مستقل مشترک المنافع به شمار می‌رود. با توجه به روند افزایش جمعیت کشورهای ترک دارای بازار 300 میلیونی، حجم اقتصادی 1.5 تریلیون دلاری، حجم تجاری 500 میلیارد دلاری و سرمایه گذاری 250 میلیارد دلاری در سال هستند که نشانگر پتانسیل بالقوه اقتصادی سازمان مذکور است.

تولیدات و منابع مواد خام متنوع باعث افزایش نیاز کشورهای عضو برای همکاری با یکدیگر شده است. نیروی انسانی و دست آوردهای ترکیه در زمینه گردشگری، آموزش، صنایع، ساخت و ساز، بخش خدمات و تولیدات صنعتی؛ منابع عظیم نفت و گاز آذربایجان و قزاقستان و همچنین ترکمنستان به عنوان عضو ناظر، تولیدات کشاورزی و پتانسیل بخش گردشگری ازبکستان و منابع طبیعی و آبی قرقیزستان اعضای سازمان کشورهای ترک را به عنوان مکمل یکدیگر تبدیل کرده است. اعضای این سازمان در آخرین اجلاس خود در شهر سمرقند ازبکستان بر افزایش تجارت، تسریع روندهای مربوط به گمرکات و ترانزیت، حذف محدودیت‌های وارداتی و توسعه مسیرهای ارتباطی هوایی، زمینی و ریلی میان خود تاکید کردند. افزایش ظرفیت حمل بار از طریق خط ریلی باکو-تفلیس-قارص، تکمیل خطوط ارتباطی میان آسیا و اروپا و افتتاح پروژه خط ریلی ازبکستان-قرقیزستان-چین نیز از دیگر عوامل موثر بر گشایش دالان زنگزور خواهند بود.

در صورتی که اعضای سازمان کشورهای ترک موفق به عملی کردن چشم‌انداز 2040 این سازمان از جمله مساله گشایش دالان زنگزور شوند، می‌توان گفت قرن 21 به «قرن تُرک» تبدیل خواهد شد.