ИСТАНБУЛ (АА)

‒ Дмитриј В. ШЛАПЕНТОХ

[Авторот е вонреден професор по историја на Универзитетот „Индијана“, Саут Бенд]

Владимир Путин ризикуваше со војната на Русија со Украина, што создаде сериозен економски проблем за Русија. Сепак, во исто време обезбеди големи можности за некои земји да ја искористат ситуацијата. Меѓу нив се и Туркије и сојузничкиот Азербејџан. Искористувајќи го вакуумот што се појавува, тие би можеле да испратат зголемено количество гас во Европа и да го зголемат своето влијание. Неодамнешниот договор меѓу Азербејџан и ЕУ за зголемување на испораката на гас ќе се гледа во овој контекст.

‒ Азербејџан како снабдувач со гас и посредник

Азербејџан може да биде и снабдувач на гас и посредник за испраќање гас од други земји од Централна Азија на Запад. Судбината на Азербејџан беше длабоко поврзана со Туркије, не само затоа што гасоводите ќе минуваат низ турска територија, туку и затоа што Туркије се појави како значаен геополитички партнер. Во тандем со Туркије, Азербејџан имаше план да испрати гас во Европа.

Во 2009 година, Туркије и неколку други држави потпишаа договор за испраќање гас во Европа. Азербејџан и Туркменистан се појавија како главни добавувачи. Предложениот гасовод беше наречен Набуко, по познатата опера на Џузепе Верди. Москва беше вознемирена, и во 2010 година рускиот претседател Дмитриј Медведев го посети Баку и му предложи на Азербејџан да ја зголеми продажбата на азербејџански гас на „Гаспром“, најголемата руска компанија за гас. На Русија не ѝ требаше гас од Азербејџан. Сепак, Кремљ претпоставуваше дека Азербејџан нема да има доволно гас за „Набуко“ во случај на договор.

‒ Проекти ТАНАП и ТАП

Изгледаше како планот да успеал, а „Набуко“ набрзо беше укинат. Во исто време, Москва испрати солидна порака до Туркменистан, кој имаше план за испраќање гас на Запад преку Транскаспискиот гасовод. Тука Азербејџан одигра суштинска улога како посредник. Москва го предупреди Ашхабат дека нема да дозволи тоа да се случи и дека е подготвена да употреби сила за да го запре проектот. Фактот дека Русија беше вклучена во војна со Грузија во 2008 година сигнализира дека Москва не се вклучила во безделни закани.

Ова, сепак, не го одврати Азербејџан да се вклучи во нов проект. Трансанадолскиот гасовод за природен гас (ТАНАП) беше дизајниран да се движи низ Туркије и на тој начин да биде заштитен од потенцијален руски упад. Конечно се приклучи на Трансјадранскиот гасовод (ТАП), кој стана оперативен до 2020 година, испраќајќи гас во Европа. Во тоа време, Русија испрати огромни количества гас преку „Северен тек 1“ и Украина. И покрај многуте проблеми, се чинеше дека „Северен тек 2“ требаше да биде завршен. Сепак, Москва беше загрижена за азербејџанскиот гас и имплицитно предизвика војна меѓу Азербејџан и Ерменија.

‒ Стратегијата на Кремљ

Во август 2020 година, во пресрет на втората војна во Карабах, рускиот министер за одбрана, Сергеј Шојгу, го посети Баку. Несомнено, се разговараше за потенцијалната војна со Ерменија, формално членка на најголемиот руски воен сојуз. Доколку Шојгу цврсто изјавеше дека Русија ќе се вклучи во војна во случај на конфликт на Азербејџан со Ерменија, Баку веројатно немаше да се сретне со Ерменија. Навистина, воениот рејтинг на Русија беше доста висок, па дури и некои западни набљудувачи ја сметаат руската воена моќ како втора во светот. Сепак, Шојгу испрати имплицитна порака дека Москва нема да се ангажира.

Причината за ова имплицитно напуштање на Ерменија не беше само „кокетирањето“ на Ереван со Западот, што несомнено ја иритира Москва, туку и верувањето дека продолжената војна на Кавказ или ќе ги оштети гасоводите или барем ќе ѝ покаже на Европа дека гасоводите од Азербејџан не беа доверлив извор и тоа повторно ќе ја разгори страста на Европа за „Северен тек 1“ и ќе го забрза овластувањето за „Северен тек 2“.

Така, Кремљ го сметаше азербејџанскиот гас како потенцијален проблем и се надеваше на дестабилизација во регионот на Северен Кавказ. Сепак, и покрај очекувањата на Кремљ, Азербејџан победи со директна поддршка на Туркије. Немаше оштетувања на гасоводите, а апетитот на Европа за азербејџанскиот гас не беше намален. Со почетокот на украинската војна, Азербејџан и Туркије добија уште поголемо значење за Европа.

‒ Улогата на Туркије во новите геополитички договори

Русите и Западот беа убедени дека војната со Украина ќе биде слична на онаа со Грузија. Сепак, војната тргна наопаку и се трансформира во долготрајна безизлезна состојба. Најлошо од сè, ЕУ, или барем повеќето европски земји, драматично ја намалија потрошувачката на руски гас. На почетокот на акциите на Брисел, Кремљ протестираше. Сепак, подоцна Кремљ ги одби испораките на гас, дури и претпоставувајќи дека тоа ќе доведе до сериозна економска и социјална криза. И покрај тоа што останува да се видат последиците од големиот недостиг на гас во Европа, се подразбира дека вакуумот создаде нови можности за Азербејџан и Туркије драстично да ја зголемат испораката на азербејџански гас во Европа. Азербејџан не би можел да работи без поддршката на Туркије, која ги спротивстави непријателските Ерменија, Русија и Иран.

‒ Други придобивки

Конфликтот на Русија со Украина доведе до зголемен страв меѓу земјите од поранешниот Советски Сојуз кои би можеле да бидат на списокот на Русија за идни воени потфати. Меѓу нив е и Казахстан. Луѓето од Кремљ честопати изјавуваат дека северниот дел на земјата бил руски Сибир и дека треба да ѝ се врати на Русија. Казахстанската елита сериозно ја сфати оваа изјава и се вклучи во зголемени односи со многу земји кои би можеле да ги балансираат Русија и Туркије. Изолацијата на Русија, исто така, донесе опипливи економски придобивки за Анкара. Руските деловни луѓе би можеле да инвестираат, а руските туристи го посетуваат. Конечно, „Турк хавајолари“ стана практично единствениот начин за многу Руси да летаат надвор од Русија. Така, Туркије има и економска корист како резултат на конфликтот меѓу Русија и Украина, додека одржува односи со Русија и Западот.

* [Мислењата изразени во овој текст се на авторот и нужно не ја рефлектираат уредувачката политика на Агенција Анадолија]