Doç. Dr. Segah Tekin Brezilya'da ikinci tura kalan başkanlık seçimlerini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Yeni devlet başkanını seçmek için ekim ayının ilk haftasında sandığa giden Brezilya'da, ilk turda hiçbir aday yüzde 51'lik çoğunluğu sağlayamadığı için başkanlık yarışının galibi 30 Ekim tarihinde yapılacak olan ikinci tur oylamada belli olacak. Yeniden aday olan eski devlet başkanı Luiz Inacio Lula da Silva (Lula) ve halihazırdaki devlet başkanı Jair Bolsonaro, Brezilya yasalarına göre en fazla oyu alan iki aday olarak ikinci turda seçime katılma hakkını elde ettiler. 30 Ekim'deki seçimde en fazla oyu alan aday, 2023 başında düzenlenecek törenle başkanlık koltuğuna oturacak. Brezilya'da 2013'ten bu yana yaşanan siyasal, ekonomik ve toplumsal gelişmeler nedeniyle oldukça kutuplaşmış ortamda gerçekleşen seçimlerde, kamuoyu oylamalarında Lula açık farkla önde giderken, seçimin ikinci tura kalması sürpriz oldu.

​​​​​​​Lula ve Bolsonaro arasında yüzde 48'e karşı yüzde 43 civarındaki fark, 6 milyondan fazla oya tekabül ediyor. Sonuçlar, özellikle askeri darbe yönetimi dönemini yücelten açıklamaları, toplumun değişik kesimlerine yönelik ayrıştırıcı söylemleri, ülkenin Kovid-19 salgını sürecindeki yönetim eksiklikleri ve dış politikadaki sorunlar nedeniyle sıklıkla eleştirilen Bolsonaro'ya ikinci kez başkan seçilmek için verdiği mücadelede moral kazandırdı. Hakkındaki olumsuz yargılara ve ana akım medyanın son zamanlarda kendisine yönelik eleştirilerine rağmen Bolsonaro'nun özellikle kemikleşmiş, Lula ve İşçi Partisi (PT) karşıtlarını da içeren kitlesinin kolaylıkla zayıflatılamayacağını gösteriyor. İlk turda zafer bekleyen Lula taraftarlarıysa yine de aradaki oy farkının yüksek olduğunu ve ikinci tura güçlü gireceklerini düşünüyorlar. Lula'nın daha önce devlet başkanı seçildiği 2002 ve 2006 seçimlerini ikinci turda kazandığı düşünüldüğünde bunun makul bir değerlendirme olduğu görülüyor. Nitekim Lula da sonuçların açıklanmasının ardından mücadeleye devam mesajı verdi.

Farklı siyasetçilerden Lula'ya destek mesajları gelmeye devam ederken 3'üncü sırada yüzde 4 oyla seçimi kapatan kadın aday Simone Tebet, ikinci turda oyunu Lula'ya vereceğini kamuoyuyla paylaştı. Tebet ilk turun hemen ardından, artık önemli olanın gelecek olduğunu ve kendi konumunda bulunanların en kısa zamanda ikinci tur için bir pozisyon belirlemeleri gerektiğini duyurmuştu.

Kısmen yenilenen Senato'da çoğunluk yine PL'nin elinde bulunuyor

Federal sistemle yönetilen Brezilya'da her 4 yılda bir ekim ayında devlet başkanı ve onun ekibi olarak seçime dahil olan başkan yardımcısının yanı sıra eyalet valilerini, vali yardımcılarını, Temsilciler Meclisi üyelerini ve Senato'nun belirli sayıdaki üyelerini (üçte bir veya üçte ikisi) belirlemek için seçim yapılıyor. Bu seçimde, Temsilciler Meclisi'ndeki parti bazlı çoğunluğu, Bolsonaro'nun 2022'de katıldığı Liberal Parti (PL) elde etti. Kısmen yenilenen Senato'da da çoğunluk yine PL'nin elinde bulunuyor. Bolsonaro, başkan yardımcısı adayı olarak kamuoyunu şaşırtmadı ve kabinesinde Savunma Bakanlığı ve farklı görevler üstlenmiş bir general olan Walter Souza Braga Netto'yu tercih etti. Sıklıkla kendi askeri geçmişini hatırlatan ve 1964 darbesinin ardından Brezilya'yı 1964-85 arasında yöneten askeri hükümetlerden övgüyle söz eden Bolsonaro'nun halihazırdaki başkan yardımcısı Hamilton Mourao bir general ve sıklıkla değişen kabinesinin çok sayıda üyesini asker kökenli isimler oluşturdu.

Askerlik kariyerini bir yüzbaşı iken bırakarak siyasete atılan Bolsonaro, her zaman bu geçmişten ve orduyla yakınlığından övgüyle söz ederken ekibinde çoğu zaman bu düşüncelerini paylaşan, kendine yakın duran kişileri tercih etti. Siyasi kariyerini kuvvetli parti bağları yerine kendi kişisel yolculuğu ve destekçileriyle kurduğu yakınlık üzerine inşa eden Bolsonaro'nun 2022'de aday olacağı parti tercihi, muhafazakar olarak tanımlanan PL'den yana oldu. Bununla beraber, PL geçmişte oluşan seçim koalisyonlarında PT'nin adayı Dilma Rousseff'i iki dönem desteklemişti. Bu nedenle PL-Bolsonaro iş birliğini Lula'nın PT ile özdeşleşmesi gibi bir aidiyet değil bir tür seçim ittifakı olarak görebiliriz. PL'nin elde ettiği meclis ve senato üyeliklerine bakıldığında, Bolsonaro başkan seçilmese bile bu ittifakın PL'ye yarar sağladığı görülüyor.

Siyasete farklı yaklaşan Lula'nın bu seçimdeki başkan yardımcısı adayı ise deneyimli siyasetçi Geraldo Alckmin oldu. Uzun yıllar merkez sağ görüşleri temsil eden Brezilya Sosyal Demokrasi Partisi’nde (PSDB) siyaset yapan Alckmin, 2006 başkanlık seçimlerinde Lula'nın rakibiydi. 2006'da ikinci turda Lula'nın karşısında elenen Alckmin, 2018'de yeniden katıldığı başkanlık seçimlerinde Bolsonaro karşısında ikinci tura çıkamadı. 2021'de Brezilya Sosyalist Partisi'ne (PSB) geçen Alckmin, 2022 seçimlerinde başkan yardımcısı adayı olarak Lula'nın ekibine katıldı. Bu gelişmede gerek Alckmin'in PSDB'den ayrılmasına neden olan gelişmeler gerekse iktidar ortağı olmak isteyen PSB'nin tercihleri kadar Lula'nın yaklaşımı da dikkat çekici.

Uzun yıllar merkez sağ görüşleri temsil eden Brezilya Sosyal Demokrasi Partisi’nde (PSDB) siyaset yapan Alckmin, 2006 başkanlık seçimlerinde Lula'nın rakibiydi. 2006'da ikinci turda Lula'nın karşısında elenen Alckmin, 2018'de yeniden katıldığı başkanlık seçimlerinde Bolsonaro karşısında ikinci tura çıkamadı.

Lula'nın dönüşüyle ülkenin uluslararası imajının düzelebileceği düşünülüyor

Lula, seçimleri kazandığı 2002 ve 2006'da başkan yardımcısı olarak siyasal yelpazede kendisinden farklı noktada duran zengin iş insanı Jose Alencar ile çalışmış böylelikle PT'nin politikaları hakkında kaygıları olan iş dünyasını kendine yakın tutmak istemişti. 2022'de Lula ve Alckmin'in bir ekip olmasında yine farklı kesimlere yakın durabilme çabası kadar Brezilya siyasetinin Bolsonaro'yu yeniden başkan yapmamak için güçleri birleştirme azminin etkili olduğu anlaşılıyor. Hakkındaki yolsuzluk suçlamalarının düşmesinin ardından 2019'da hapishaneden çıktığı günden itibaren gayriresmi bir seçim kampanyası başlatan Lula'nın sadık destekçilerinin yanı sıra Bolsonaro karşıtları ve ülkenin son yıllarda gerileyen uluslararası imajının ancak Lula'nın dönüşüyle düzelebileceğini düşünenler, Lula'ya büyük destek verdiler. Lula'yı yeniden başkan olarak görmek isteyenlerin yanı sıra Bolsonaro ve politikalarından kurtulmak için karşısında kazanma şansı olan tek aday olan Lula'ya oy verenlerin, aldığı 57 milyon oyda payı olduğu inkar edilemez.

Lula'nın seçilmesi yönündeki büyük beklenti nedeniyle seçim öncesinde geçmişte Lula ve PT ile inişli çıkışlı ilişkileri olan ve hatta rekabet etmiş sol görüşlü bazı siyasetçiler, açıkça Lula'ya destek çağrısı yaptı. Bu nedenle başkanlık seçimlerini yüzde 3 oyla dördüncü sırada kapatan Ciro Gomes'in, seçimler öncesinde çekilerek Lula'ya desteğini açıklaması yönündeki çağrılara cevap vermemesi tepki çekti. Geçmişte Lula'nın kabinesinde bakanlık yapmış olan Gomes, 2018 seçimlerine de Bolsonaro ve PT'li Fernando Haddad'ın rakibi olarak girmiş, kutuplaşmış seçim atmosferinde kendini ikisi karşısında bir üçüncü yolun temsilcisi olarak tanımlamıştı. Bir Bolsonaro karşıtı olarak bilinen Gomes, 2018'de ikinci tura katılamamasına rağmen PT'ye açık destek çağrısı yapmaktan kaçınmıştı. Gomes 2022'de seçime girmeseydi, destekçilerinin ne kadarının Lula'ya oy vereceğini kesin olarak bilmek mümkün olmasa da Lula'nın oylarını yüzde 50 barajının üstüne taşıması ihtimal dahilindeydi. Bu tür ihtimaller, seçimin ikinci turu için yeni hesapların, yeni destek açıklamalarının hızla gelmesine yol açtı. Nitekim, Gomes'in partisi olan Demokratik İşçi Partisi (PDT) seçimlerin ardından ikinci turda Lula'yı desteklediklerini ilan etti. Gomes de bir açıklama yaparak Lula'nın adını zikretmeden partisinin kararının arkasında olduğunu duyurdu.

 30 Ekim'deki seçimde en fazla oyu alan aday, 2023 başında düzenlenecek törenle başkanlık koltuğuna oturacak. Brezilya'da 2013'ten bu yana yaşanan siyasal, ekonomik ve toplumsal gelişmeler nedeniyle oldukça kutuplaşmış ortamda gerçekleşen seçimlerde, kamuoyu oylamalarında Lula açık farkla önde giderken, seçimin ikinci tura kalması sürpriz oldu.

Farklı siyasetçilerden Lula'ya destek mesajları gelmeye devam ederken 3'üncü sırada yüzde 4 oyla seçimi kapatan kadın aday Simone Tebet, ikinci turda oyunu Lula'ya vereceğini kamuoyuyla paylaştı. Tebet ilk turun hemen ardından, artık önemli olanın gelecek olduğunu ve kendi konumunda bulunanların en kısa zamanda ikinci tur için bir pozisyon belirlemeleri gerektiğini duyurmuştu. Benzer minvalde seçim dışı kalan siyasetçilerin yanı sıra ilk turda seçilmiş olan farklı eyaletlerin valileri de akıma dahil oldular. Bu ortamda Brezilya ikinci tura hazırlanırken, ilk tur öncesinde Lula'ya hızlı zafer öngören kamuoyu yoklamalarının doğurduğu hayal kırıklığına rağmen, Lula'nın seçim yarışında avantajlı durumda olduğu görülüyor.

[Doç. Dr. Segah Tekin Necmettin Erbakan Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi]

*Makalelerdeki fikirler, yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.