Atlas okyanusuna kıyısı olan, yüzde 98’i çöllerle kaplı, fakat madencilik ve balıkçılık gibi sektörlerle iyi bir ekonomik büyüme kaydeden Moritanya keşfedilen petrol ve doğalgaz rezervleriyle de önemli bir potansiyele sahip bir Batı Afrika ülkesi. 22 Haziran 2019 tarihinde Moritanya’da ilk kez çok adaylı, şeffaf ve demokratik bir şekilde cumhurbaşkanlığı seçim gerçekleşecek. Seçim sürecini anlamlandırabilmek için ülkenin temel sorunlarını ve aktörlerini siyasi ve ekonomik bağlamda ele almak gerekiyor.

Moritanya’nın tarihi, siyasi ve ekonomik arka planı

3. yüzyıla kadar Roma İmparatorluğu’na bağlı bir krallık olan Moritanya’da, daha sonra yaşanan Berberi göçleriyle bölgesel krallıklar varlık göstermeye başlamıştır. Berberiler 8. yüzyılda Müslüman tüccarlarla yakın ilişkiler kurmuş; Moritanya 13. ve 15. yüzyıllarda Merinilerin ve takip eden süreçte Hassanilerin kontrolüne geçmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise Fransız sömürge güçlerinin istilalarına maruz kalan Moritanya’da hâkimiyet 20. yüzyılda tamamıyla sömürgecilerin eline geçmiştir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki süreçte Afrika’nın genelinde başlayan bağımsızlık hareketleri Moritanya’da da yaşanmış, yaklaşık on yıllık bir sürecin ardından, 1958 yılında Moritanya Fransa’nın özerk bölgesi olmuş, 28 Kasım 1960’da ise “Moritanya İslam Cumhuriyeti” adıyla bağımsızlığını ilan etmiştir.

Moritanya coğrafi ve demografik yapı açısından Afrika’daki diğer bölge devletlerine benzer. Yaklaşık 5 milyonluk nüfusu olan Moritanya, coğrafi açıdan Arap-Mağrip ile Sahra-altı Afrikası’nın kesiştiği stratejik bir konuma sahip. Bu bağlamda ülke, Sahel bölgesinden kaynaklanan pek çok sorunu bünyesinde barındırıyor. Demografik yapı açısından resmi dili Arapçanın bir lehçesi olan Hassanicedir. Bu dili Arap ve Berberi asıllı Morolar (nüfusun yüzde 30’unu teşkil eden Beyaz Moritanyalılar) Haratinler (nüfusun yüzde 40’ını teşkil eden eski köleler) ve Afrikalı yerel halklar (nüfusun yüzde 30’unu teşkil Takruri, Soninke, Volof, Bambara halkları) konuşmaktadır.

Moritanya İslam Cumhuriyeti’nde yaşayan toplumun tamamı Müslümandır. Dolayısıyla ülkenin anayasasında da vurgulandığı gibi, Moritanya resmi dini İslam olan demokratik ve sosyal bir devlettir. Anayasaya göre beş yıllık süreyle halk tarafından seçilen cumhurbaşkanı yürütmenin başıdır ve Müslüman olmak zorundadır. Bununla birlikte, cumhurbaşkanı hem bakanları atar ve her hafta düzenlenen Bakanlar Kurulu toplantılarına başkanlık eder hem de silahlı kuvvetlerin komutanlığını üstlenir.

18 Temmuz 2009 ve 21 Haziran 2014 tarihlerinde yapılan seçimler neticesinde ülkeyi yöneten mevcut cumhurbaşkanı Muhammed Veled Abdül Aziz, siyasi ve ekonomik açılardan başarılı bir performans sergilemekte. 2010 yılından bu yana her yıl artı yönlü büyümenin gerçekleşmesini sağlayan mevcut yönetim, hem iç hem de dış siyaset bağlamında ekonomik kalkınmaya odaklanarak güvenlik sorunlarını çözmeyi ve sosyal kalkınmayı hedefliyor.

Ekonomik açıdan Moritanya, 2000’li yılların başında IMF’den aldığı borç kapsamında mali disiplinini konsolide etmek için yapısal reformlar gerçekleştirmiş, yabancı yatırımcıları ülkeye çekmek için kanuni düzenlemeler yapmıştır. Bu anlamda özellikle 2010 yılı sonrasında artı yönlü büyüme kaydedilse de, hem uluslararası piyasada oluşan dalgalanmalar hem de ülkenin kırılgan ekonomik yapısı ülke ekonomisinin büyümesinde istikrarlı bir yükselişin sağlanmasındaki engellerden biri olmuştur.

Moritanya’nın ekonomi sektörleri (ağırlıklı olarak altın, demir ve bakır madenlerine sahip olmasından dolayı) sanayi ve (okyanusa kıyısı olmasından dolayı) balıkçılıktır. Söz konusu sektörler ülkenin en önemli ihraç ürünlerini üretmektedir. Ayrıca topraklarının yüzde 98’i çöl olmasına ve dolayısıyla tarıma elverişli olmamasına rağmen, ülkenin güneyinde tarımsal üretim yapılmakta ve bu üretimin ekonomideki payı yaklaşık yüzde 20’yi bulmaktadır.

Bununla birlikte, Moritanya kıyılarında (açık denizde) ve Senegal’le kesişen noktada, yabancı şirketlerin yaptığı araştırmalar sonucunda önemli miktarda doğalgaz ve petrol keşfedilmiştir. Mevcut durumda oldukça sınırlı petrol üretimine sahip bulunan Moritanya’nın, söz konusu madenlerin 2021 yılına kadar çıkarılmasıyla önemli bir enerji ihracatçısı konumuna gelmesi bekleniyor.

Moritanya’da demokrasi ve barış çabası

Moritanya 22 Haziran Cumartesi günü yeni devlet başkanını seçecek. Moritanya siyasi tarihinde (mevcut Cumhurbaşkanı Muhammed Veled Abdül Aziz’in de bir darbeyle iktidara geldiği 2008 yılına kadar) pek çok askeri darbe gerçekleşmiştir. İki dönemdir cumhurbaşkanlığı görevini sürdüren Abdül Aziz, çalışma arkadaşlarının kendisinin üçüncü dönemde de aday olabilmesini sağlayacak şekilde mevcut anayasayı değiştirme çabasını, ülkeye zarar vereceğini belirterek engelledi. Ülke tarihinde ilk defa çok adaylı ve şeffaf bir demokrasi yarışı deneyimi yaşanacak. Dolayısıyla askeri darbelerle ünlenen Moritanya’nın bu seçimi, iktidarın ilk kez darbeyle değil demokratik ve barışçıl bir şekilde el değiştirmesine olanak sağlayacak. Bu yönüyle seçimlerin, Afrika’da demokrasinin teşviki için de iyi bir örnek olma potansiyeli bulunuyor.

Moritanya Anayasa Meclisi seçimlerde altı adayın yarışacağını duyurdu. Buna göre adaylar ve haklarındaki temel bilgiler şu şekilde: Veled Abdül Aziz tarafından desteklenen ve eski savunma bakanı olan Muhammed Veled el-Gazvani; Müslüman kardeşlerin Moritanya kolu olan İslamcı Tevasul Partisi tarafından desteklenen, mevcut iktidara muhalif olan ve el-Gazvani’ye karşı en güçlü aday olarak görülen Sidi Muhammed Veled Bubekir; 1970’li yıllardan bugüne kadar artarda gelen rejimlere karşı yaptığı muhalefet tecrübesiyle tanınan solcu aday Muhammed Veled Mevlud; Pan-Afrika fikrini savunan tek aday olan Kan Hamido Baba; siyasi çevreler tarafından pek bilinmeyen, teknokrat kökenli aday Muhammed el-Emin el-Murteci ve son olarak Senegal nehrindeki kabileler ve ülkenin güneyindeki Haratin toplulukları tarafından desteklenen insan hakları aktivisti Biram ed-Dah Ubeyd.

Moritanya Çalışma ve Stratejik Araştırmalar Merkezi (CMERS) tarafından yapılan ankete göre el-Gazvani yüzde 29,5 oy oranıyla önde gidiyor, Bubekir ise yüzde 23 ile onu takip ediyor. Ankette üçüncü sırada gelen Ubeyd oyların yüzde 9,5’ini alacak gibi görünüyor. Diğer adayların oyları ise yüzde 2 ila 3 arasında değişiyor. Buradan hareketle seçim yarışının, iktidarın adayı el-Gazvani ile Bubekir arasında yaşanacağı söylenebilir.

Adayların düzenledikleri mitinglerde yaptıkları konuşmalar ve verdikleri vaatler, mevcut güvenlik ve ekonomi odaklı politika uygulamalarını sürdürmekten, ülkenin siyasi gerçekliğini kınamaya ve reform yapma taahhütlerine kadar çeşitli konuları içeriyor. Mevcut iktidarın açıktan desteklediği aday olan el-Gazvani iktidardan faydalanmak için değil, halkına hizmet için aday olduğunu ve bu bağlamda, mevcut güvenlik ve ekonomi öncelikli politikaları devam ettirerek ülkenin sürdürülebilir kalkınmasına katkı sunacağını ifade etti.

Muhalif kanadın en güçlü adayı olan Sidi Muhammed Veled Bubekr’e göre ülkenin öncelikli sorunlarının başında yolsuzluk, kaynakların halk arasında adil paylaşımı konusunda yaşanan eşitsizlikler ve ülkede herhangi bir istihdam politikası olmamasından kaynaklanan yüksek işsizlik geliyor. Dolayısıyla Bubekir, iktidara geldiğinde öncelikli olarak bu konuları ele alacağını söyleyerek ülkede istikrarın sağlanacağı vadediyor. Buna ek olarak, Fransız RFI radyosuna verdiği röportajda Bubekir, seçim çalışmaları sırasında ülkenin pek çok bölgesini gezdiğini ve seçmenlerin ciddi anlamda değişim arzusunda olduğunu, dolayısıyla seçimlerde bir sürprizin gerçekleşeceğini belirtiyor. Yine aynı röportajında Bubekir, eğer seçimler ikinci tura kalırsa, muhalefetin parçalı yapısının da bütünleşeceğini söylüyor.

Sonuç olarak, Moritanya’da ilk kez demokratik ve barışçıl bir seçimle cumhurbaşkanının belirlenecek olması hem bizzat Moritanya için hem de örnek olması açısından Afrika kıtasındaki ülkeler için umut verici bir gelişmedir. Moritanya’da iktidar veya muhalefet kanadından cumhurbaşkanlığına seçilecek adayın öncelikli politikası ekonomi ve güvenlik konularını temel alacak. Dolayısıyla halkın refahının artırılması ön planda tutulacaktır. Bu bağlamda, adayların gündeminde yeraltı ve yerüstü kaynaklarının etkin kullanımına dair projeler yer alıyor. Moritanya geniş coğrafyası, düşük profilli ancak genç ve dinamik nüfusuyla potansiyelini bütünleştirerek Batı Sahra bölgesinin yükselen bir ülkesi olabilecek niteliktedir.

[Politik ekonomi ve Sudan özelinde Afrika konularında yoğunlaşan Kaan Devecioğlu çalışmalarını Afrika Araştırmacıları Derneği’nde (AFAM) sürdürmektedir]