Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden (SSCB) ayrılan Moldova'da parlamento, 27 Ağustos 1991'de bağımsızlık bildirgesini kabul etti.

Bağımsızlığını ilan etmesinin ardından gözlerini Avrupa'ya döndüren Moldova, AB ile 1994'te "ortaklık" anlaşması imzaladı.

Söz konusu anlaşma, 1998'de yürürlüğe girdi, 2014'te yenilenerek Moldova vatandaşları için AB üyesi ülkelere vizesiz seyahat kolaylığını sağladı.

Moldova'da, 2020'de Batı yanlısı Cumhurbaşkanı Maya Sandu'nun kurduğu Eylem ve Dayanışma Partisinin (PAS) iktidara gelmesiyle AB ile yakınlaşma süreci hızlandı.

AB'ye katılım için Mart 2022'de başvuruda bulunan Moldova'ya "aday ülke" statüsü verildi. Böylece, AB ile Moldova arasında bu yıl haziranda üyelik müzakereleri başladı.

Parlamenter sistem ile yönetilen ülkede, ekimde cumhurbaşkanlığı seçimiyle birlikte AB'ye üyelik referandumu da düzenlenecek.

Rusya ile Batı arasında mücadele alanı Moldova

Doğu ekseninden de kopmayan Moldova, bağımsızlığını ilan etmesinin ardından Rusya ile ilişkilerini sürdürmeye devam etti.

Bağımsız Devletler Topluluğu'na (BDT) 1994'te katılan Moldova, 2014'te kurulan Avrasya Ekonomik Birliği'nde (AEB) gözlemci ülke sıfatıyla yer aldı.

Bağımsızlığından bu yana hem Batı hem de Rus yanlısı güçlerin iktidara geldiği Moldova, Rusya ve Batı arasındaki mücadele alanına dönüşerek zaman zaman siyasi krizlerin yaşandığı bir ülke oldu.

Ülkedeki 101 üyeli parlamento seçiminde, 2009'da Rus tutumuyla bilinen Moldova Komünistler Partisinin (PKRM) önde gelmesi ardından protesto gösterileri yapıldı.

Seçimin hileli olduğunun öne sürüldüğü gösteriler sonrası parlamento seçimine gidildi ve Avrupa yanlısı koalisyon hükümeti kuruldu.

Moldova'da, 2019'da yapılan parlamento seçiminin ardından ülke yeniden siyasi krizle karşı karşıya kaldı. Bu kriz, Rus ve Batı yanlısı partilerin koalisyon hükümeti kurmasıyla sonuçlansa da ülkede, 2021'de tekrar erken parlamento seçimine gidildi.

Rusya ile ilişkiler

Moldova'da Batı yanlılarının 4 yıl önce iktidara gelmesinin ardından Rusya ile ilişkiler kriz dönemine girdi.

Rusya'ya karşı savaşta Ukrayna'yı destekleyen Moldova hükümeti, "nefret ve savaşı kışkırtan bilgiler yaydığı" gerekçesiyle, Rusça yayın yapan medya kuruluşlarının internet sitelerini engelleme kararı aldı, Rus yönetimini güvenliğini tehdit etmekle suçladı.

Rusya ise Moldova'nın kendisine karşı "dostça olmayan" adımlar attığını, Rus dilini engellediğini ve bazı siyasi partilere baskı kurduğunu belirterek Kişinev'in anayasa gereği tarafsız kalması çağrısında bulundu.

Son olarak da Rusya, Moldova'yı, Batı'nın Ukrayna'ya verdiği F-16 savaş uçaklarını topraklarında konuşlandırmaması gerektiği konusunda uyardı.

Zaman zaman karşılıklı olarak diplomatlarını sınır dışı eden iki ülke arasında, doğal gaz sorunu da yaşanıyor.

2021'de alternatif yollara başvuran Moldova, Polonya ve Romanya gibi Avrupa ülkelerinden gaz almaya başladı fakat ülkede gaz fiyatı artmaya başladı.

Transdinyester meselesi

SSCB'nin dağılmasıyla sınırların yeniden belirlendiği dönemde Moldova, Dinyester Nehri'nin doğu kıyısında bulunan ve Rusya’nın desteğiyle tek taraflı bağımsızlığını ilan eden "Transdinyester" bölgesi meselesi ile karşı karşıya kaldı.

Bağımsızlık ilanından sonra Moldova ile Transdinyester arasında silahlı çatışmalar başladı. Bu çatışmalar, 22 Temmuz 1992'de ateşkesle son bulurken, meselenin Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) şemsiyesi altında 1993'te çözümüne ilişkin süreç başladı. Ancak AGİT bünyesindeki 5+2 formatında (Moldova, Transdinyester, Ukrayna, Rusya, AGİT ile AB ve ABD) yapılan müzakerelerde, bu sorun çözüme kavuşturulamadı.

Moldova, bu bölgeyi kendi toprakları olarak görse de kendi yönetimi, meclisi ve ordusu olan Transdinyester, ayrı bir devlet olarak tanınmak istiyor.

Birleşmiş Milletler (BM) üyesi hiçbir ülkenin tanımadığı Transdinyester'de, Rus askeri birlikleri ve Kobasna köyünde 2. Dünya Savaşı'ndan kalan ve imha edilmesi beklenen en büyük cephane bulunuyor.

Moldova yönetimi, Rus askeri birliklerinin bölgeden çıkarılmasını ve bu meselenin barış yoluyla çözülmesini zaman zaman dile getirse de Rusya, son dönemde bunun, Moldova'nın iç meselesi olduğunu savunarak çözüme yanaşmıyor.

Diğer yandan, yaklaşık 220 bin Rus vatandaşının yaşadığı Transdinyester'in sözde yönetimi, şubatta Kişinev'in "baskılarına" karşı Rusya’dan koruma talep etme kararı aldı.

Gagauz Özerk Yeri

Moldova'nın güneyinde "Bucak" olarak adlandırılan bölgede yaşayan Gagauz Türklerinin de Sovyetler Birliği'nin dağılması sürecinde 19 Ağustos 1990'da ilan ettiği Cumhuriyet, herhangi bir ülke tarafından tanınmadı, varlığını 4 yıl sürdürdü.

Türkiye'nin devreye girmesi ve arabuluculuk rolü üstlenmesi ile Kişinev ve Komrat arasında anlaşma sağlandı. Buna göre, 23 Aralık 1994'te Moldova Cumhuriyeti sınırları içerisinde Gagauz Özerk Yeri Bölgesi kuruldu.

Toprak bütünlüğü olmayan Gagauz Özerk Yeri, başkent Komrat, Çadır Lunga ve Valkaneş olmak üzere üç şehir ile 27 köyden oluşuyor.

Oğuz boyundan gelen Hristiyan Gagauzlar, stratejik ortaklık düzeyine taşınan Türkiye ve Moldova arasındaki ilişkilerde bugün de önemli bağ vazifesi görüyor.

Türkiye’nin katkılarıyla 26 yıl önce özerkliğine kavuşan Gagauz Yeri’ne Ankara tarafından farklı alanlarda destek sağlanıyor.

Moldova ile Türkiye arasındaki ilişkiler

Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını tanıdığı Moldova ile 1992'de diplomatik ilişkiler kurdu.

Her zaman Moldova'nın toprak bütünlüğünden yana olan Türkiye, 30 yılı aşkındır Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) aracılığıyla ülkede sosyal ve ekonomik projeleri hayata geçiriyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 2018'de Kişinev ve Komrat'ı ziyaret etmesinin ardından, Moldova ile ilişkiler ivme kazanarak, "stratejik ortaklık" seviyesine çıktı.

Bu gelişmeyi, 2019 yılında Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi'nin, 2020 yılında da Ortak Stratejik Planlama Grubu'nun ilk toplantılarının yapılması takip etti.