AA muhabiri, AST'nin ortaya çıkışı, önceki zirveler, yarınki zirve gündemi ve içeriğine ilişkin bilgileri derledi.

Yılda iki kez yapılan, bir önceki toplantısına İngiltere'nin ev sahipliği yaptığı zirve, bu kez AB Dönem Başkanlığını temmuzdan bu yana çeşitli gerginliklerin gölgesinde sürdüren Macaristan tarafından organize edilecek.

40'ın üzerinde hükümet ve devlet başkanının katılacağı zirvenin gündemini ana hatlarıyla "Avrupa'nın karşı karşıya olduğu güvenlik zorlukları" oluşturacak.

İlk oturumda genel durum masaya yatırıldıktan sonra, ikinci oturum "düzensiz göçle" mücadele, üçüncü oturum "ekonomik güvenlik" başlığıyla yapılacak.

Göç üzerine oturum, geri göndermeler ve Şengen sınırlarının güçlendirilmesi başta olmak üzere tüm yönlerini kapsayacakken, ekonomik güvenlik üzerine yapılacak oturumda enerji, ulaşım, "küresel ticaret açısından bağlantılılık" ele alınacak.

ABD seçiminin sonuçlarına liderler birlikte tanıklık edecek

AST zirvesinin, AB'nin yakından takip ettiği ABD seçimlerinin hemen ardından düzenlenecek olması dikkati çekiyor.

Liderler bir araya geldiğinde kadersel nitelik taşıyan seçimin sonucunu da biliyor olacak, sıcağı sıcağına ilk kez bir arada değerlendirme yapma fırsatı bulacak.

Dolayısıyla seçimin sonucunun, AST oturumlarında ele alınacak konuları etkilemesi ve zirvenin yönünü değiştirmesi de bekleniyor.

AA muhabirine AB'nin bu konudaki tutumuyla bilgi veren üst düzey bir diplomat, "Sürprizle karşılaştığımız 2016'da değiliz. Gündemimizin ne olduğu ve (paniklemeksizin) ne bekleyeceğimiz konusunda daha eminiz ve daha uyumluyuz." ifadesini kullandı.

Söz konusu diplomata göre, AB her senaryoya hazırlıklı ve "ortak bir mesaj" verme kuvvetine sahip.

AA muhabirine daha önce açıklama yapan AB Komisyonu sözcüsü Arianna Podesta da "Gerçekten ABD seçimlerine hazırlanıyoruz. Tüm olası sonuçlar değerlendiriliyor. Bu hazırlık AB üye ülkeleriyle görüşmeleri de içeriyor. ABD ile yakın bir ortaklık sürdürmeye kararlıyız ve ABD'li muhataplar ve paydaşlarla iki partili bir temelde etkileşim kuruyoruz." değerlendirmesinde bulunmuştu.

Ertesi gün AB liderleri gayriresmi zirvede bir araya gelecek

Zirve, düzensiz göçle mücadele, Ukrayna'yı destekleme ve hukukun üstünlüğü konularında Brüksel ile uzun süredir zıt bir çizgide yürüyen Budapeşte yönetiminin ev sahipliğinde düzenlenecek.

Zirvenin hemen ertesinde ise AB'nin üst düzey yöneticileri, Konsey Başkanı Charles Michel, Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen ve Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ile AB'ye üye ülkelerin liderleri, Macaristan Başbakanı Viktor Orban ev sahipliğindeki akşam yemeğinde gayriresmi bir toplantı yapacak.

Bu toplantıda, Macaristan dönem başkanlığının ana önceliklerinden olan "AB'nin büyüme planı"na ilişkin istişareler yapılacak ancak resmi bir karar alınmayacak ya da sonuç bildirisi kabul edilmeyecek.

Macaristan'ın 1 Temmuz'da başlayan AB Dönem Başkanlığının hemen ertesinde, Orban tarafından AB'nin ortak dış ve güvenlik politikasına aykırı şekilde yaptığı Moskova ve Pekin ziyaretleri üzerine Budapeşte-Brüksel arasında uzlaşmazlık yaşanmıştı.

AB Komisyonu, Budapeşte'de yapılan toplantıları boykot etmişti.

İspanya katılmayacak

Her iki zirveye de AB üyelerinden İspanya, ülkede devam eden sel felaketi nedeniyle katılım göstermeyecek.

AST: Avrupa için AB'den daha geniş ölçekli siyasi tartışma platformu

AST'nin temelleri, 2022'deki Avrupa Günü'nde atıldı.

9 Mayıs 2022'de AB'nin dönem başkanlığını yürüten Fransa'nın Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, AB'nin rotasının belirlenmesi için bir yıl sürdürülen Avrupa'nın Geleceği Konferansı'nın kapanışında Birlik üyeliğine alternatif bir teklif sundu.

Macron, AST'yi ilk kez şöyle dillendirdi:

"Sanırım bugün burada bahsettiğim şeyi, bir 'Avrupa Siyasi Topluluğu' olarak nitelendireceğim. Bu yeni Avrupa organizasyonu, değerlerimize bağlı olan demokratik Avrupa uluslarının, siyaset, güvenlik, enerji ve ulaşım gibi alanlarda işbirliği için yeni bir alan bulmasını sağlayacaktır."

1989'da dönemin Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand'ın önerdiği ancak vücut bulamayan "Avrupa Konfederasyonu" fikrini andıran teklif, Ukrayna'da başlayan savaşın etkileriyle nasıl baş edileceği, Avrupa kıtasında güvenlik ve istikrarın nasıl sağlanacağı konusundaki tartışmalara cevap niteliğindeydi.

Fransız lider önerisini açıklarken, Ukrayna'nın AB üyeliğinin yıllar süreceğini belirterek, Ukrayna gibi AB ile aynı değerleri paylaşan ülkelerin üye olmak yerine "Avrupa Siyasi Topluluğu" çatısı altında birleşebileceğinden yola çıkmıştı.

Macron'un önerisi, Ukrayna'ya adaylık statüsü verilmesi yönünde siyasi iradenin bariz eksikliğini örtbas etme girişimi olarak değerlendirildi.

24 Haziran 2022'de yapılan AB Zirvesi'nde liderler, Macron'un teklifini ilk kez görüştü. Zirvenin sonuç bildirisinde, AST'nin, AB'nin yakın ilişkiler içinde olduğu tüm Avrupalı ülkeleri kapsayabileceği, kıtanın güvenlik, istikrar ve refahını güçlendirmek için bir siyasi koordinasyon platformu niteliği taşıyacağı ifade edildi.

Ayrıca, oluşumun AB'nin genişlemesine alternatif olmayacağı vurgulandı, yeni bir uluslararası kuruluş olarak da değil, Avrupa'da AB'den daha geniş ölçekli bir "siyasi tartışma platformu" olacağı anlatıldı.

7 Eylül 2022'ye gelindiğinde AB, ilk kez AST'nin somutlaştığını duyurdu. 6-7 Ekim 2022'de dönem başkanı Çekya'nın ev sahipliğinde başkent Prag'da düzenlenecek gayriresmi nitelikli AB Liderler Zirvesi öncesinde ilk AST toplantısının yapılacağı bildirildi.

1. AST Zirvesi 6 Ekim 2022'de Çekya'da yapıldı

AST'ye 27 AB üyesinin yanı sıra Türkiye, Batı Balkan ülkeleri Sırbistan, Karadağ, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Kosova ve Bosna Hersek, Norveç, Lihtenştayn, İsviçre, İngiltere, İzlanda, Ukrayna, Gürcistan, Moldova, Ermenistan ve Azerbaycan, lider seviyesinde davet edildi.

Toplantıda, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı, enerji krizi ve ekonomik durum görüşüldü. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, toplantıya video konferansla katıldı.

AST marjında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Macron ve AB Konseyi Başkanı Charles Michel ile dörtlü görüşme yaptı. Daha sonra bu format diğer zirvelerde devam ettirildi.

Zirvenin sonunda AST'nin devamına karar verildi.

2. zirve, 1 Haziran 2023'te Moldova'da düzenlendi

AST'nin ikinci toplantısının Moldova'da yapılması, AB ve Batılı ülkelerden Moskova'ya verilen "kuvvetli bir birliktelik mesajı" olarak değerlendirildi.

Ukrayna'dan sonra Rusya'nın sıradaki hedefinin Moldova olacağı yorumlarını hatırlatan AB yetkilileri, Avrupa'nın AB yanlısı Moldova hükümetinin arkasında durduğunu göstermek istediğini vurguladı.

Bu kez Zelenskiy, zirveye fiziki katılım gösterdi.

Bu toplantının gündeminde Ukrayna'ya desteğin yanı sıra yine Azerbaycan-Ermenistan arasında barışa varılması amacıyla yürütülen görüşmeler ve Kosova'da tırmanan kriz de yer aldı.

Ermenistan, Azerbaycan, Fransa ve AB Konseyi arasında yapılan görüşmeye bu kez Almanya da katıldı.

Kosova'daki gerginlik Kosova Başbakanı Albin Kurti ile Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic'in katılımıyla ele alındı.

Toplantılar güvenlik, enerji ve ulaştırma ana başlıklarında düzenlendi.

3. zirve, 5 Ekim 2023'te İspanya'da gerçekleştirildi

AB dönem başkanı İspanya'nın ev sahipliğinde Granada'da toplanan liderler, "dijitalleşme, enerji-ekolojik geçiş ve çok taraflılık-Avrupa'nın siyasi geleceği" başlıklarında yuvarlak masa toplantılarında bir araya geldi ve çok sayıda ikili görüşme de yapıldı.

Ukrayna ve Zelenskiy'nin destek talepleri ana gündem olsa da Azerbaycan-Ermenistan liderlerinin bir araya gelmesi de planlanmıştı.

Azerbaycan, toplantıya AB Konseyi Başkanı Michel, Fransa Cumhurbaşkanı Macron ve Almanya Başbakanı Olaf Scholz'un yanı sıra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da katılmasını şart koymuş ancak bu kabul edilmeyince Erdoğan ve Aliyev tepki göstererek AST'ye katılmama kararı almıştı.

Granada'daki ana gündemin daha önce Karabağ'daki gelişmelerden ötürü Azerbaycan ve Ermenistan olacağı belirtilse de Aliyev'in katılmama kararı, toplantının önemini yitirmesine neden olmuştu.

4. zirve, 18 Temmuz 2024'te İngiltere'de yapıldı

İngiltere'nin Blenheim Sarayı'nın kapılarını açtığı zirve, Ukrayna, enerji, demokrasinin korunması ve düzensiz göç konuları gündemiyle düzenlendi.

Keir Starmer'ın, 6 Temmuz'da Başbakan olduktan sonra ev sahipliği yaptığı ilk uluslararası toplantı olma özelliğini taşıyan zirveye 2020'de AB'den ayrılan İngiltere'nin Brüksel'le ilişkileri yeniden düzenleme yönündeki niyet beyanı damga vurdu.

Diğer AST zirvelerinin aksine bu zirvede NATO, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve Avrupa Konseyi de ilk kez katılımcılar arasında yer aldı.