HARTUM - Ömer Erdem 

Doğu Afrika ülkesi Sudan'ın Nil kıyısındaki Atbara ve Port Sudan kentlerinde başlayan ve hızla ülke geneline yayılan ekonomik kriz kaynaklı rejim karşıtı gösteriler 13. gününde.

Gösteriler, ekmek fiyatlarındaki artış sonrası başladığı için "ekmek protestoları" olarak da adlandırılıyor. Göstericiler, kaynakların adil paylaştırılmasını, yakıt ve nakit sıkıntısının çözülmesini ve 29 yıldır iktidardaki Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir’in görevi bırakmasını istiyor.

Ülkenin 14 vilayetine yayılan gösterilerde, güvenlik güçlerinin müdahaleleri sonucu, hükümet kaynaklarına göre 19, Uluslararası Af Örgütü verilerine göre 37 kişi hayatını kaybetti.

Eylemciler gösterilerinin barışçıl olduğunu savunurken hükümet kaynakları ise bazı göstericilerin adam öldürme, yağma ve hırsızlık suçlarına karıştığını söylüyor. Göstericiler sosyal medyadan örgütleniyor ancak halihazırda tek vücut olabilmiş değiller, neredeyse 2 haftaya yaklaşan eylemlerde henüz büyük kalabalıklar sokaklara çıkmadı. Bu durumun da ardında yatan birtakım nedenler var.

Askerin muhtemel gösteri noktalarında ağır silahlarla teyakkuzda beklemesi, halkın aslında muhalif liderlere olan güvensizliği, sosyal medyaya erişimin engellenmesi bu sebeplerden birkaçı olarak gösteriliyor.

Hartumlu taksi şoförü Ömer Emin el-Akib "Çıksak ne olacak çekip vuruyorlar, halk korkuyor" sözleriyle durumu anlatıyor. Umdurman kentinden Usame İdris de ana muhalefet lideri Sadık el-Mehdi için "İki dönem başbakan oldu, yaptıkları ortada" diyerek halkın genelinin de bu karamsar bakış açısına sahip olduğunu belirtiyor.

Gösteriler öncesinde akaryakıt istasyonları ve fırınlar önünde uzun kuyruklar görülüyordu ancak bu sorun kısmen aşılmış durumda. Geçen yıl bir dolar 20 cüneyh seviyelerindeyken bir ara 85 cüneyhle zirveyi gördü. Şu sıralar dolar, serbest piyasada 47,50 cüneyhten işlem görüyor.

Daha önce 50 kuruşken enflasyonla 3 cüneyhe kadar yükselen ekmeğin fiyatı aşırı tepkiler sonrası 1 cüneyhe indirildi. Benzin 6,17 cüneyh, mazot ise 4,11 cüneyhten satılıyor. Ülkede, 1 Sudan cüneyhi yaklaşık 10 Türk lirasına denk geliyor.

Vatandaşların tüm birikimlerini çekmesi ve dolara dönüştürmesi sebebiyle de nakit akışının olumsuz etkilendiğini belirten bankalar, günlük dolar çekme miktarını da kısıtladı. Hükümet bu hafta, ticaret odaları, iş adamları birliği ve sanayiciler ile nakit sıkıntısının aşılması için bankalara para yatırılması seferberliği başlattı. Söz konusu örgütler dün çeşitli bankalara 500 milyon cüneyh yatırdı.

Peki gösterilere siyasilerden, ordu ve medyaya, ülkede etkin tarikatlardan kanaat önderlerine halkın tepkisi nasıl oldu?

"Dış güçlerin oyunu, klavye kahramanlarına itibar etmeyin"

Gösterilerin altıncı gününde (24 Aralık'ta) ilk kez açıklama yapan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir, halka "onurlu bir yaşam sağlayacak ekonomik reformlar" vaadinde bulundu.

Olaylardan dış güçleri sorumlu tutan Beşir, şunları söyledi:

"Düşmanlara hizmet eden bazı hainler, ajanlar, paralı askerler ve provokatörler ülkede tahribat oluşturmak için halkın geçim sıkıntısını istismar ediyor.Hainlere, ajanlara ve klavye kahramanlarına itibar etmeyin. Bazılarının diz çöktürme çabalarına rağmen krizden kurtulacağız. Bunlar da geçecek ancak sabır ve sürekli çalışmamız lazım."

Haziran 1989'dan bu yana iktidarda olan Beşir, 2010 yılında yapılan seçimlerle Cumhurbaşkanı olmuş, Nisan 2015'teki seçimleri de kazanarak görevine devam etmişti. Aralık ayında mecliste yapılan oylamada 3. kez seçilmesinin yolu açıldı.

Hükümetin tepkisi ne oldu?

Hükümet barışçıl protestoları şiddete yönlendiren sabotajcılar bulunduğunu öne sürdü ve onları suçladı. 14 muhalif isim gözaltına alındı, 5 vilayette OHAL ilan edildi, tüm seviyelerde eğitime süresiz ara verildi. Olaylara karışanlar hakkında yasal işlem başlatılacağı açıklandı. Sudan’ın 4 vilayetinde protestolarda suça karışan 222 kişi hakkında yasal işlem başlatıldı.

Hükümet ayrıca eylemcilerin örgütlenmesini önlemek için sosyal medyaya erişimi engellemekle suçlanıyor.

Muhalif Milli Ümmet ve Komünist partilerinden sokak çağrısı

Gösteriler, muhaliflerce Beşir’in kötü yönetimine doğal bir tepki olarak değerlendiriliyor.

Mehdi’nin lideri olduğu Milli Ümmet Partisi ve Komünist Parti halkı açıkça sokağa davet ederken, Beşir’e de koltuğu bırak çağrısı yaptı. Muhalefet gösterilerde tek vücut olamadı.

Yeni bir yönetim kurulması için tüm siyasi gruplarla istişare ederek hükümete müzakere teklifinde bulunacaklarını aktaran Mehdi, "Hükümetin teklife cevap vermesi halinde durum iyi olacaktır. Aksi takdirde genel grev çağrısı yapacağız ve daha sonra intifada senaryosu gelir." ifadelerini kullandı.

Sokaktaki gösterilere karşı tutumlarının iyimser olduğunu söyleyen Mehdi, anayasa uyarınca yeni bir geçiş hükümetinin kurulması çağrısı yaptı.

Hükümet kaynakları, başkentte suikastlar ve sabotaj eylemleri planlayan Abdulvahid Nur liderliğindeki Sudan Kurtuluş Hareketine bağlı 10 kişilik hücrenin çökertildiğini, 1 teröristin öldürüldüğünü açıkladı.

Muhaliflere göre ise terörist olarak adlandırılan kişiler Hartum Üniversitesi öğrencileri ve hükümet bu hamleyle uluslararası tepkileri hafifletmeyi hedefliyor.

Sudan'da Ulusal Birlik Partileri Konseyi Genel Sekreteri Abud Cabir hükümete, temel tüketim maddelerinin fiyatlarını düzenleme, hizmet ve üretimin artırılması, maaşlara zam çağrısı yaptı.

Gösteriler herkesin boyunu aştı

Eski Sudan Devlet Başkanı adayı ve yazar Abdullah Ali İbrahim, sosyal medya hesabı üzerinden yayımladığı makalesinde, Sudan'ın askeri darbelerle dolu tarihine işaret ederek "Göstericiler rejim değişikliği üzerinde iyice fikir yürütmeli. Sonunda meyve yemek için ağacı sallayanlara dönmemeliler." tavsiyesinde bulundu.

Sudanlı gazeteci Macid Muhammed Ali de AA muhabirine yaptığı açıklamada, "protestoların asıl yöneticilerinin hükümet veya muhalefet değil gösterilerde yer alan kitleler olduğunu" söyledi.

Ordudan Beşir’in yanındayız açıklaması 

Sudan'daki darbe söylentilerinin ardından 23 Aralık’ta ordudan yapılan yazılı açıklamada, "ordunun ülke yönetimi çevresinde kenetlendiği" vurgulandı ve halkın kazanımları, güvenliği, malı ve canını koruma konusunda kararlı olunduğu belirtildi.

Silahlı kuvvetler, polis, acil destek ve istihbaratın tek ve uyumlu bir sistemde hareket ettiği belirtilen açıklamada, ordunun Savunma Bakanlığınca ülkedeki güncel olaylar hakkında kapsamlı şekilde bilgilendirildiği kaydedildi.

Sudan ordusundan Acil Destek Kuvvetleri (ADK) Komutanı Korgeneral Muhammed Hamdan Hamideti ise hükümete, vatandaşlara "onurlu bir geçim kaynağı sağlama" çağrısı yaptı.

Piyasanın ve fiyatların denetlenmesi ve "açgözlülük yapanlarla" mücadele edilmesi gerektiğini söyleyen Hamideti, her kim olursa olsun ekonomiye zarar vermek için çalışanların hesaba çekilmesinin zorunlu olduğunu ifade etti.

Emniyet teşkilatı tamamen Beşir'in yanında

İçişleri Bakanı Ahmed Bilal, emniyet teşkilatı olarak tam ve tereddütsüz bir biçimde Beşir'in yanında olduklarını belirterek şunları söyledi:

"Polislerimiz asayişi bozmak isteyenlere fırsat vermeyecek. Yönetimi gösterilerle değil ancak seçimle değiştirebilirsiniz. Ekonominin içinde bulunduğu durumun farkındayız ancak bunun fitne çıkarmasına müsaade etmeyeceğiz."

Sudan Emniyet Genel Müdürü Korgeneral Tayyib Babekir de olaylar sırasında mal ve mülke zarar verildiğini ancak polisin yağma ve hırsızlık maksadıyla protestolardan yararlananların takipçisi olduğunu kaydetti.

Babekir de seçimden başka değişim için yol olmadığını sözlerine ekledi.

Sendikalar ve medya ne diyor?

Doktorlar, mühendisler, gazeteciler, eczacı ve avukatlar sendikaları, sanat camiası ve medyanın önde gelen isimleri grev ve sokağa çıkma çağrısı yaptı.

Sudan’ın en büyük gazeteleri; Tayyar, Ceride,Vatan ve Vifak gibi yazılı basın Beşir yönetimini eleştirmekten uzak duruyor.

Görsel basında da benzer durum söz konusu. Sudan TV, Hartum TV ve Umdurman TV gibi resmi kanalların yanı sıra Sudania 24, Mavil Nil 24 ve Şuruk TV de yönetimin çizgisinde.

Gözaltı ve benzeri sebeplerden neredeyse muhalif yayın yapılamıyor. Protestoların yaşandığı şu günlerde ekranlarda ağırlıklı olarak eğlence ve yemek programı yayınlanıyor.

Sudan Afrika Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı Dr. Abdullah Hayyusuf Beşir aleyhinde konuşan ender isimlerden. Bazı akademisyenlerden de benzer açıklamalar geldi.

Tarikat, cemaat ve kabilelerin pozisyonu

Ülkede neredeyse bir tarikata mensup olmayan yok. Hatmiyye Sudan’daki en büyük Sufi tarikatı. Ülkenin her tarafında mensupları var. Lideri Muhammed Osman el-Mirgani'nin oğlu Hasan, Cumhurbaşkanı yardımcılarından biri. Bu gruptan birde bakan var kabinede.

Ticaniyye, Semmaniye, Burhaniye ve Kadiriyye gibi büyük tarikatlar, şu ana kadar Beşir aleyhinde açıklama yapmadı. Beşir’in bu gruplarla arasının iyi olduğu biliniyor. Tasavvuf kültürünün Sudan’da çok önemli bir yere sahip olması ve Beşir’in bu kesimlerle iyi diyaloğu Sudan liderinin elini güçlendiriyor.

Ensar-ı Sünne Cemaati, Vahhabilik fikrini benimseyen Suudi Arabistan destekli bir grup. Sayıca azlar ama nüfuzları geniş. Beşir’e koltuğu bırak çağrısı yaptılar.

Kabilelerin tutumu

Cealiyye: Hartum’un kuzeyi Şendi kentinde etkin ve Sudan liderinin mensubu olduğu en nüfuzlu kabile. Kabine ve istihbaratta bu kabileden çok fazla isim görev alıyor.

Şayikıyye (Kuzey): İstihbarat ve kamu kurumlarında görev alıyorlar, ticaretle uğraşıyorlar.

Fur: Darfur’da etkili. Sudan Kurtuluş Hareketi lideri Abdülvahid Nur bu kabileden. Yönetime karşılar.

Zegava: Darfur’da ticareti elinde bulunduran kabile. Yönetime muhalif.

Söz konusu kabilelerin yanı sıra Sudan'da irili ufaklı onlarca kabile bulunuyor. Bu kabilelerden de gösterilere dair şu ana kadar herhangi bir açıklama gelmedi.

Sudan'a ayrıca Katar, Bahreyn, Mısır ve Çad'dan da destek açıklamaları geldi.

Meclis ve siyasetteki son durum

Sudan yasama organı, Milli Meclis ve Eyaletler Meclisi’nden müteşekkil iki kanatlı bir yapıda. Sudan Milli Meclisi 450 milletvekilinden oluşuyor. Milli Meclis ve Eyaletler Meclisi üyeleri beş yıllık sürelerle göreve geliyor. Sudan’da son genel ve cumhurbaşkanlığı seçimleri 2015’te yapılmıştı.

Beşir’in lideri olduğu Ulusal Kongre Partisi, 323 sandalyeyle çoğunluğa sahip. Birlik Partisi’nin 25, Bağımsızların 19, Demokrat Parti’nin 15 ve diğer partilerin ise 44 milletvekili bulunuyor.

Sudan'ın güçlü muhalefet partilerinden Hasan et-Turabi liderliğindeki Halk Kongre Partisi ile Sadık el-Mehdi liderliğindeki Milli Ümmet Partisi, seçimleri boykot etmişti. 15 adayın yarıştığı cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Beşir, yüzde 94 oy almıştı.

Sudan’da 19 Aralık’tan bu yana kötüleşen hayat şartlarının ve ekonomik krizin protesto edildiği, rejim karşıtı gösteriler düzenleniyor.