Hem somut hem de soyut anlamda Filistin'de yaşanan İsrail'in gerçekleştirdiği soykırımı tarihsel süreçle gözler önüne seren sergi, ilk olarak Eylül 2021-Ocak 2022 arasında Ramallah'ta yer alan AiM. Qattan Vakfı'nda açılmıştı.

Serginin İstanbul'da ANAMED'e getirilen güncellenmiş halinde, Orta Doğu'daki şiddet, savaş teknolojilerindeki yükseliş ve Gazze'de devam eden soykırım ele alınıyor.

Arşiv belgeleri, fotoğraf albümleri, haritalar, mektuplar, videolar ve sanat eserlerinden oluşan seçki, havadan bakışın gözetim aracı olarak nasıl kullanıldığını ve bunun Filistin tarihine nasıl yön verdiğini incelemeyi hedefliyor.

Küratörlüğünü Yazid Anani, Zeinab Azarbadegan, Zeynep Çelik ve Salim Tamari'nin üstlendiği sergide, Asma Al-Mozayen ise asistan küratör olarak yer alıyor.

"Yerdeki gerçekliği değiştirmeye çalışıyorlar"

Küratörlerden Filistinli Yazid Anani, AA muhabirine, izleyicilere alan gözetimi ve teknolojisinin tarihini ve farklı siyasi rejimlerin bu teknolojileri nasıl kullandığını göstermeyi amaçladıklarını belirterek, "Coğrafyaya yukarıdan baktığınızda insanları, hayatı görmüyorsunuz. Sadece soyut manzaralar görüyorsunuz. Topraklarla ilgili karar alma sürecinin oradaki yaşamla hiçbir ilgisi yok. Sergi, Filistin'e gökyüzünden bakmanın tarihini ve bununla ilgili tüm ideolojileri işliyor. Ayrıca, rejimlerin harita, fotoğraf gibi materyalleri insanlar hakkında karar vermek için nasıl kullandıklarını gösteriyor. Osmanlı döneminden bugüne kadar olan tarihi ele alıyoruz." dedi.

Filistin'de barışın tarihten bu yana asla olmadığına dikkati çeken Anani, şöyle devam etti:

"İsrail'in ateşkesi bozup tekrar yıkacağı zaten bekleniyordu. Orada olan bitenlerin bu sergiyle ilişkisi var. Çünkü yapay zeka teknolojisi, İHA'lar ve gözetleme İHA'ları, Gazze'deki son yıkım ve soykırımda gerçekten yoğun şekilde kullanıldı. Batı Şeria'daki mülteci kampını yıkmak için de aynı teknolojiyi kullanıyorlar. Bence yerdeki gerçekliği değiştirmeye çalışıyorlar ki gelecek için başka bir şey müzakere edebilsinler."

"Yeniden inşa planı için zemin hazırlanıyor"

Anani, İsrail'in ateşkesi bozmasına ilişkin, "Gazze bölgesi ve halkının ne olduğu fikrini tamamen değiştirecek olan yeniden inşa planı için zemin hazırlanıyor. Bunun geçmişte nasıl olduğu sergide işleniyor. Maalesef son saldırılarla alakalı bir eser yapmaya zamanımız olmadı ve bugün tam olarak ne olduğunu anladığımızı sanmıyorum. Belki serginin üçüncü gösteriminde Gazze'nin yukarıdan yeniden inşa planı hakkında bir şeyler görebiliriz." diye konuştu.

Sergideki her eserin farklı bir amacı olduğunu söyleyen Yazid Anani, şunları kaydetti:

"Sanat, arşivi ve materyali, gözetleme ve alan teknolojisini yeniden yorumlamak için önemli. Bize alan fotoğrafçılığının veremediği, toprakla ve manzarayla daha insani bir ilişki kurma şansı sağlıyor. Ben serginin giriş kısmında yer alan çalışmayı çok beğendim. Sanatın ve tarihi belgenin el ele olması ve aynı şeyi farklı perspektiften anlatması çok önemli. Tabii sergi herkes tarafından farklı şekilde anlaşılabilir çünkü sanat, insanların düşünmesini ve bir şeyleri farklı şekilde yorumlamasını sağlayan bir araçtır."

"Filistin'de bir medeniyet de vardı, insanlar da yaşıyordu"

Küratörlerden Columbia Üniversitesi'nde mimarlık, kent ve görsel kültür alanında çalışmalar yürüten Prof. Dr. Zeynep Çelik, serginin İsrail'in ateşkesi bozmasının hemen ardından açılmasına ilişkin, "Bugün çok kötü bir gün ama inanın bu sergiyi hazırlarken her gün kötüydü. Son 4 aydır bu sergiye çalışıyoruz. Çeşitli meslektaşlarım ve küratörlerden bazıları Ramallah'ta oturuyor. Her çevrim içi toplantıda iki dakika geç kalsalar 'Bir şey mi oldu?' diye telefona sarıldık. Sergiyi böyle bir endişeyle yaptık. Bazen keşke böyle bir tarih, gelişme yaşanmasaydı da bu sergiyi yapmasaydık diye düşünüyorum ama bugünün gerçeği bu. İyileşeceği de yok." ifadelerini kullandı.

Çelik, serginin ortaya çıkış amacının tarihle bugünü bir araya getirmek olduğunu dile getirerek, "Şöyle bir İsrail propagandası var; 'Biz geldiğimizde burada çöl vardı, hiçbir şey yoktu. Burayı medenileştirdik ve yeşerttik.' Sergide onun aslında böyle olmadığını görüyoruz. Filistin'de bir medeniyet vardı, insanlar yaşıyordu. Bir Osmanlı geçmişi de var, ondan sonra gelenler de bunun bir parçası." değerlendirmesini yaptı.

Sergide yer alan Osmanlı ile ilgili eserlerde 3 şeye odaklandıklarını aktaran Çelik, şu bilgileri verdi:

"Bunlardan bir tanesi Hicaz Demiryolu. Diğeri Birüssebi (Beerşeba) şehri. Yepyeni bir şehir yapmışlar medenileri yerleştirmek için. Üçüncüsü ise antikiteler ve müzecilik. Propaganda yaparken görsel malzemenin ne kadar ustalıkla kullanıldığı ve sadece günümüzde değil, Birinci Dünya Savaşı'ndan başlayarak bunun böyle olduğunu gösteren eserler var. Fotoğrafa bakıyorsunuz gökyüzünde uçaklar var, Avustralyalılar gelmiş. Halbuki esasında öyle değil. Üç tane ayrı fotoğraf birleştirilmiş."

"Kuşbakışı Filistin" sergisi hakkında

Sergi, "Gökyüzü Casusları", "Mit ve Düzen", "Kudüs'ün Temsili", "Hafıza Limanları", "Seyahatler ve Arzular", "Coğrafi Görünüm ve İktidar" olmak üzere 6 bölümden oluşuyor.

Küratörlerin tanımladığı 6 ana tematik bölüm aracılığıyla sergi, gökyüzünden yeryüzüne uzanarak sömürgeci bakış açısı ile yerel direniş arasındaki mücadeleyi gözler önüne seriyor.

Amer Shomali, Andrew Yip, Dia' Azzeh, Fares Shomali, Forensic Architecture, Gian Spina, Jack Persekian, Kamal Jaafari, Lumiere Kardeşler, Mahmoud Alhaj, Mohanad Yaqubi, Nida Sinnokrot, Raed Helou, Riwaq-Centre for Architectural Conservation, Sophie Halabi ve Zeina Zarour, sergide eserleri yer alan sanatçılar arasında bulunuyor.

"Kuşbakışı Filistin" sergisi, 25 Ocak 2026'ya kadar ziyaret edilebilecek.