Türkçe'ye sözlük bilimi kurallarına göre hazırlanmış ilk sözlüğü kazandıran dil bilimci İlhan Ayverdi'nin vefatının üzerinden 11 yıl geçti.

Asıl adı İlhan Tolun olan Ayverdi, 24 Ekim 1926'da Manisa'da dünyaya geldi. Dağıstanlı Murat Bey ile Rumeli asıllı Pakize Hanım'ın kızı olan Ayverdi, ilk ve ortaokulu doğduğu şehirde tamamladı.

Ayverdi, Akhisar'da lise olmadığından öğrenim için İzmir'e giderek, 1943'te İzmir Karataş Lisesi'nden mezun oldu. Ardından İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne başlayan Ayverdi, yaşadığı sağlık sorunu nedeniyle iki yıl ara verdiği eğitimini 1949'da tamamladı. Ayverdi, üniversitedeyken tarihçi, Prof. Ali Nihad Tarlan, edebiyat tarihçisi İsmail Hikmet Ertaylan ve Prof. Mehmet Kaplan'ın öğrencisi oldu.

Yazar Samiha Ayverdi ile tanıştı

Fakültede öğrenciyken bir yandan da İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü'nde memur olarak çalışan Ayverdi, çalıştığı dairede tanıştığı Mehmet Örtenoğlu (Mehmet Dede) aracılığıyla yazar Samiha Ayverdi'yle tanıştı.

İlhan Ayverdi, üniversitenin ardından edebiyat öğretmenliği yapmaya başladı ve Anarat Higutyan Ermeni Ortaokulu, Galatasaray Lisesi, Zoğrafyon Rum Lisesi, Saint Joseph Lisesi ile Saint Michel Fransız Lisesi'nde görev yaptı.

Çapa Eğitim Enstitüsü’nde de bir süre öğretmenlik yapan Ayverdi, 1960'ta kendi isteğiyle öğretmenlikten ayrıldı. Ayverdi, yaşamının kalan bölümünü, sivil toplum çalışmaları ve özel kültür faaliyetleriyle doldurdu.

Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı'nda vefatına kadar başkanlık yaptı

Ayverdi, 8 Ekim 1959'da Samiha Ayverdi'nin kardeşi mimar, mühendis, müteahhit Ekrem Hakkı Ayverdi ile evlendi. Ayverdi ailesiyle cemiyet ve kültür çalışmalarına katılan İlhan Ayverdi'nin Fatih'teki evi çeşitli kültür faaliyetlerinin merkezi haline geldi.

İlhan Ayverdi, eşinin Anadolu ve Rumeli'de gerçekleştirdiği 20 yıllık çalışmasının sonunda tamamlanan 4 ciltlik "Osmanlı Mimari Eserleri" adlı kitabı meydana getirmesine katkıda bulundu.

İstanbul Türk Kadınları Kültür Derneği başkanlığını 1966-1982 arasında üstlenen Ayverdi, 1971'de Kubbealtı Cemiyetinin kuruluşunda ve yapılan faaliyetlerinde başkan sıfatıyla aktif rol oynadı. Ayverdi, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı adıyla 1978'de yeni bir statü kazanan vakıfta, vefatına kadar başkanlık yaptı.

Türkçe'ye Misalli Büyük Türkçe Sözlük'ü kazandırdı

İlhan Ayverdi, 1971'de, yeni bir Türkçe sözlük hazırlanmasının ihtiyaç haline geldiği düşüncesiyle Nihad Sami Banarlı ve Faruk Kadri Timurtaş ile teşebbüse geçti.

Üniversiteden bazı hocaların desteğiyle yaklaşık 4 yıl süren çalışmalar sonunda, yüzlerce eser taranarak örnek için fişler hazırlandı. Ayverdi bu aşamada sözlüğün sadece idari ve mali sorumluluklarını yüklendi. Ancak sözlüğü yazacak hocalarla verimli bir çalışma düzeni kurulamadığından, sözlük bir süre tamamlanamadı.

Ayverdi, 1976'dan itibaren toplanan malzemenin değerlendirilmesi ve lügatın yazım işini bizzat üstlendi. Eser üzerinde 28 yıl çalışan Ayverdi, 2004'te 3 cilt halinde lügati tamamladı.

13. yüzyıldan itibaren Türk dilinin envanterini çıkaran ve binlerce örnekle donatılan eser, Kasım 2005’te yayımlandı. Türk edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Ayverdi, bu eser ile 2005'te Türkiye Yazarlar Birliğince, dil alanında "Yılın Yazarı" seçildi.

İlhan Ayverdi'nin 80. yaşını kutladığı 2006'da Kubbealtı Neşriyat tarafından hayatından kesitler sunan bir kitap hazırlandı. Zeynep Uluant ile Aysel Yüksel tarafından hazırlanan kitap "İlhan Ayverdi: Bir Hayat Bir Lugat: 80. Yaşına Armağan" adlıyla yayımlandı.

Fatih'teki evinde, 6 Kasım 2009'da vefat eden Ayverdi, Merkezefendi Camisi'nde kılınan namazın ardından Merkezefendi Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Sözlük hakkında

Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 60 binden fazla madde, yaklaşık 35 bin deyim ve 100 bin civarında misalden oluştu. Hazırlanışında büyük bir dikkat ve itina gösterilen lügat, Türkçe'nin sözlük bilimi kurallarına göre hazırlanmış ilk sözlüğü oldu.

Ayverdi eserin önsözünde, "Bu sözlük, sadece yaşayan Türkçemizi değil, tarihi seyri içinde Türk dilinin kazanmış olduğu zenginlikleri de gözler önüne sermek, Türk çocuklarının geçmişiyle bağ kurmasına ve eski metinleri okuyup anlamasına yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır." ifadelerini kullanmıştı.

Sözlüğün kontrol ve redaksiyon işlerini yürüten, gramer bilgileri veren, dil notları koyan, Türkçe ve Batı kaynaklı kelimelerin etimolojisini yapan, Arapça ve Farsça kelimelerin etimolojisini kontrol eden Ahmet Topaloğlu ise lügatın, "masa başı sözlüğü" olmadığına işaret ederek, madde başlarının seçiminden örneklerine kadar her şeyin yeniden "inşa edildiğini" ve eser için asıl büyük gayretin İlhan Ayverdi tarafından sarf edildiğini belirtmişti.