ANKARA - FATİH ÇAKMAK/SERTAÇ BULUR

İlk kez "Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tezkiresi" ismiyle basılan nüfus cüzdanlarında, Osmanlı'dan bugüne birçok değişiklik yapıldı. "Sicilli Nüfus Ahali İdare-i Umumiyesi"nce dağıtılan bu nüfus belgeleri, tek yaprak çizgili kağıda Osmanlıca basılıyordu.

AA muhabirinin İçişleri Bakanlığı kaynaklarından derlediği bilgiye göre, 1836'da "Umuru Mülkiye Nezareti" adıyla kurulan ve 1838'de "Dahili Nezareti" ismini alan kuruma bağlı, nüfus hizmetlerini yürütmek için 1884'te "Nüfusu Umumiye Müdüriyeti" kuruldu.

Daha sonra 1889'da "Sicilli Nüfus Ahali İdare-i Umumiyesi" adı verilen bu kurum tarafından Osmanlı'nın ilk nüfus cüzdanı "Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tezkiresi" dağıtıldı.

Söz konusu dönemde bu nüfus tezkerelerinin, herhangi bir nüfus kaydına dayanmaması, tezkereyi taşıyan kişinin nüfus kütüğüne kayıtlı olmaması nedeniyle resmi işlemlerde pek yararlı olmadığı tespit edildi.

İlk genel nüfus yazımı 1904 yılında yapıldı, elde edilen kayıtlardan ilk nüfus kütükleri ve bu kütük bilgilerine dayanılarak nüfus cüzdanları düzenlendi.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde uygulamaya konulan "Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tezkiresi", Cumhuriyet dönemine kadar üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmadan kullanıldı. 1928 yılına gelindiğinde nüfus cüzdanlarının yazımı ve sayılarında değişiklik yapıldı.

Göz rengi, boyu, mesleği de kimlikte

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, "Devleti Aliyye-i Osmaniyye Tezkiresidir" adıyla verilen belge, iki bölümden oluşuyordu. Belgede, kişinin mesleği, siması, göz rengi ve boyuna ilişkin bilgiler de yer alıyordu.

Birinci kısımda, "Derecat ve sınıfı askeriyesi", "Müteehhil ve zevcesi müteaddid olup olup olmadığı", "Sanat ve sıfat ve hidmet ve intihap salahiyeti", "Milleti", "Tarih ve mahalli viladeti", "Validesi ismiyle mahall-i ikameti", "Pederi ismiyle mahall-i ikameti" ile "İsim ve şöhreti" ifadeleri yer alıyordu.

Belgenin "Milleti" bölümünde kişinin dinine göre, "İslam", "Musevi" veya "Hristiyan" yazıyordu.

"Sicil-i Nüfusa Kayıt Olunan Mahalli" ve "Eşkali" başlıklı ikinci bölümde ise kişinin "Nevi mesken", "Sokağı", "Mahalle ve karyesi", "Vilayeti", "Alameti farika-i sabite", "Sima", "Göz", "Boy" ile ilgili bilgileri kaydediliyordu.

Osmanlıca çizgili kağıda basılan ilk nüfus belgeleri, tek yapraktı. Cumhuriyet'in kurulmasıyla 1927 yılındaki ilk nüfus sayımının ardından belgeler, 1928 yılında Osmanlıca ve 32 sayfa şeklinde oldu.

"Hüviyet Cüzdanı" dönemi

"Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tezkiresi", söz konusu yıl yapılan değişiklikle "Hüviyet Cüzdanı" adını aldı.

Bu belgede kişiye göre, "İş bu hüviyet cüzdanında isim ve şöhret ve hal ve sanatı muharrer olan ....bey/hanım, Türkiye Cumhuriyeti tabiiyyetini haiz olup, ol-suretle ceride-i nüfusda mukayyed olduğu müş'ir iş bu hüviyet cüzdanı ita kılındı" ifadeleri yer alıyordu.

Hüviyet Cüzdanı verilemediği durumlarda ise yerine geçen "İlm-ü haber" belgesi düzenleniyordu.

"Soyadı" da eklendi

"Hüviyet Cüzdanı" daha sonraki yıllarda "Nüfus Hüviyet Cüzdanı" ismini aldı, yeni harflerle basıldı. 32 sayfa basılan bu belgenin ilk sayfalarında kişinin fotoğrafı ile "Aile ismi, yani lakap ve şöhreti", "Adı", "Babasının adı", "Anasının adı", Doğum yeri" ve Doğum tarihi" bilgileri yer aldı. İlerleyen yıllarda bu belgeye, "Soyadı" ile "Erkek mi Kadın mı" ifadesi eklendi.

Nüfus cüzdanları değerli kağıt niteliğine kavuşturularak 1963 yılında, 210 Sayılı Değerli Kağıtlar Kanunu kapsamına alındı. 1928 yılında Latin alfabesinin kabulü ile nüfus cüzdanlarının yazımında Arap harfleri ve sayıları kaldırıldı.

İlk "Türkiye Cumhuriyeti Nüfus Cüzdanı" Merkez Bankasından

Çok yapraklı nüfus cüzdanları, 1991 yılına kadar yürürlükte kaldı ancak 1 Haziran 1976'dan itibaren bunların yerine 10,9x7,8 ebatlarında kart şeklindeki nüfus cüzdanları basıldı.

"Türkiye Cumhuriyeti Nüfus Cüzdanı" adıyla "ay yıldızı" sola dönük olarak Merkez Bankası tarafından basılan belgenin ön yüzünde, kişinin adı ve soyadı, anne adı, baba adı, doğum yeri ve tarihi bilgilerinin yanı sıra "Medeni hali", "Kan grubu", "Dini" bilgisi de yer aldı.

Arka yüzündeki "Nüfusa kayıtlı olduğu yer" bölümüne ise "İl", "İlçe", Mahalle", "Köy", Cilt No", Sayfa No", Kütük Sıra No", "Verildiği Nüfus İdaresi", "Veriliş Nedeni", "Cüzdan Kayıt No" ile "Veriliş Tarihi" bilgileri eklendi.

Erkeklerin nüfus cüzdanının arka bölümünde ise "Askerlik Cüzdan No" bilgisi yer aldı.

Yeni çipli kimlik kartları yolda

Nüfus cüzdanı, 3 Temmuz 1989'dan itibaren 9,5 x 7,1 ebatlarında, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından 'ay yıldızı' sağa dönük olarak basıldı. "Medeni hali", "Kan grubu", "Dini" bölümleri belgenin arka yüzünde yer aldı. "Askerlik Cüzdan No" bölümü ise belgeden kaldırıldı.

Nüfus cüzdanlarına T.C kimlik numarası ise ilk kez 2001 yılında eklendi.

"Çipli" kimlik kartları ise 14 Mart'ta pilot il Kırıkkale'de dağıtılmaya başlanacak.

Nüfus belgeleri "Yüksek güvenlikli ve taklit edilmesi imkansız" olduğu bildirilen çipli kimlik kartları ile son şeklini alacak.