ANKARA - FATİH HAFIZ MEHMET

Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler, karşılıklı resmi ziyaretlerle yeniden ivme kazanıyor. İki ülke arasında son 16 yıldaki ilişkiler, zaman zaman yaşanan siyasi gerilimlere rağmen tarihin en parlak dönemi olarak kayıtlara geçti.

Başbakan Binali Yıldırım'ın 5-6 Aralık'ta yapacağı Rusya ziyaretiyle ilişkilerin normalleşmesi sürecine hız verilecek. 2000 yılından itibaren gelişmeye başlayan ikili ilişkiler, Türkiye'de AK Parti, Rusya'da ise Devlet Başkanı Vladimir Putin'in iktidara gelmesinin ardından yeni bir döneme girdi. Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ve Putin'in karşılıklı ziyaretleriyle gelişen ilişkiler, ticari ve ekonomik faaliyetlerin artması, ortak projelerin geliştirilmesi ve vize serbestliğine kadar uzanan birçok alanda kendini gösterdi.

Türkiye ve Rusya arasında 16 yıl önce 4,5 milyar dolar olan ticaret hacmi de bu süreçte sürekli artarak 25 milyar dolara yaklaştı. 2015 yılında yaşanan uçak krizine kadar sürekli gelişme eğiliminde olan ikili ilişkiler, belli bir süre gerilese de son dönemde yeniden başlayan karşılıklı ziyaretlerle canlanma sürecine girdi.

Rusya'nın 2008 yılında Gürcistan'a yönelik askeri müdahalesiyle gerilen iki ülke arasındaki ilişkiler, Ukrayna'da yaşanan gelişmeler ve Rus askerlerinin Kırım'ı ilhak etmesiyle yeni bir teste tabi oldu. Türkiye, Rusya'nın askeri müdahalesi ve Kırım'ı ele geçirmesini eleştirdi ancak diğer NATO ülkelerinin Rusya'ya yönelik yaptırım uygulama kararlarına uymadı. Türk-Rus ilişkilerimde siyasi olarak yaşanan bir diğer gerilim alanı ise Suriye oldu. Kasım 2015'te Rus Hava Kuvvetlerine ait bir uçağın Türk hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle düşürülmesinin ardından ilişkiler gerildi. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın haziran ayında, düşürülen Rus uçağı için üzüntülerini bildirmesiyle yeniden hareketlenen Ankara Moskova hattı, karşılıklı temaslarla eski günlerine dönmeye başladı.

Türkiye-Rusya ilişkilerinde son 16 yıldaki bazı önemli gelişmeler şöyle:

2000

- İkinci Çeçenistan Savaşı sona erdi.

- Vladimir Putin Rusya Devlet Başkanı oldu.

- Türkiye-Rusya ticaret hacmi 4,5 milyar dolar olarak gerçekleşti.

2002

- Türkiye'de Adalet ve Kalkınma Partisi iktidara geldi.

2003

- Mavi Akım Projesi kapsamında Rusya'dan Türkiye'ye doğalgaz akışı başladı.

2004

- Rusya Devlet Başkanı Putin, Soğuk Savaş sonrasında Rusya'dan Türkiye'ye ilk devlet başkanı düzeyindeki ziyareti gerçekleştirdi.

2005

- Putin'in ziyaretinden bir ay sonra, Ocak 2005'te dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan Rusya'yı ziyaret ederek Putin ile görüştü. Bu ziyaretlerde ilk kez iki ülke arasında ticaret hacmi hedefi koyulurken, daha önce Annan Planı ile ilgili Yunanistan ve Kıbrıs'tan yana tavır alan Putin, bu tutumunu değiştirerek Annan Planı'na desteğini ifade etti ve KKTC'ye ekonomik tecridin adil olmadığını belirtti. Erdoğan aynı yıl içinde Rusya'ya iki ziyaret daha gerçekleştirip Putin ile görüştü.

- İkili ticaret hacmi 15 milyar dolar oldu.

2007

- Putin, dönem başkanlığını Türkiye'nin devraldığı Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütünün İstanbul’daki toplantısına katılmak üzere Türkiye'ye geldi. Hem dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer hem de Erdoğan ile ikili görüşmeler yaptı.

- İkili ticaret hacmi 28 milyar dolar olarak gerçekleşti.

2008

- İkili ticaret hacmi 37 milyar dolara çıktı.

- Rusya, Gürcistan'a bağlı Güney Osetya'ya askeri müdahalede bulundu. Türkiye ile siyasi ilişkiler gerginleşse de ekonomiye yansımadı.

- Ağustos'ta Moskova'ya ziyaret gerçekleştiren Erdoğan, dönemin Rusya Devlet Başkanı Medvedev ile görüştü. Görüşmede, ikili ilişkilerin yanı sıra Güney Osetya krizi de ele alındı.

2009

- Erdoğan, mayısta Soçi, aralıkta Moskova'ya olmak üzere Rusya'ya iki ziyaret gerçekleştirdi.

2010

- Ocakta Moskova'ya gelen Erdoğan, Rusya Başbakanı Putin ve daha sonra Devlet Başkanı Medvedev ile bir araya geldi.

- Rusya Devlet Başkanı Medvedev'in mayıs ayındaki Türkiye ziyareti sırasında, Türkiye ile Rusya arasında ortak bakanlar kurulu gibi çalışan Üst Düzeyli İşbirliği Konseyi (ÜDİK) kuruldu ve ilk toplantısı yapıldı. Aynı toplantıda,Türkiye ile Rusya arasında Mersin Akkuyu'da bir nükleer santral kurulmasına yönelik anlaşma imzalandı. Bu tarihten 2015 uçak krizine kadar her yıl bir ÜDİK toplantısı her iki tarafın da devlet liderlerinin katılımıyla gerçekleşti.

2011

- Türkiye ile Rusya arasında vizeler karşılıklı olarak kaldırıldı.

2012

- Suriye krizi derinleşmeye başladı. Moskova'dan ekim ayında Şam'a gitmekte olan bir Rus yolcu uçağı, Türk hava sahasında iken Ankara'ya inişe zorlandı. Uçakta bulunan bazı askeri haberleşme cihazlarına, Esed rejimine teslim edileceği şüphesiyle el konuldu ve uçağın gitmesine izin verildi. Yaşanan bu gelişme dahi Türkiye-Rusya ilişkilerini büyük ölçüde etkilemedi ve aralıkta üçüncü ÜDİK toplantısı için Putin Ankara'ya geldi.

2013

- Erdoğan, eylülde G-20 Zirvesi için, kasımda da ÜDİK toplantısı için St. Petersburg'a giderek Putin ile görüştü.

2014

- Ukrayna krizi patlak verdi. Rusya'nın Kırım'ı ilhak edip Kırım Tatarlarına baskı yapmaya başlaması, Türkiye'nin tepkisine neden oldu. Fakat Ukrayna krizi sırasında Rusya'ya tüm NATO üyesi ülkeler yaptırım uygularken Türkiye onlara katılmadı.

- Ukrayna krizi ve Suriye iç savaşındaki görüş farklılıkları derinleşmesine rağmen, Putin, aralık ayında 5. ÜDİK toplantısı için Ankara'ya geldi. Bu toplantıda, Avrupa ülkelerinin Rusya'ya uyguladığı yaptırımın da etkisiyle doğalgaz boru hattı projesi olan Güney Akım projesinin iptal edileceği, bunun yerine Türkiye'den geçecek Türk Akımı projesi üzerinde durulduğu açıklandı.

2015

- Türkiye-Rusya dış ticaret hacmi, petrol fiyatlarındaki düşüşle Rus ekonomisinin resesyona girmesi sonucu 23,3 milyar dolara geriledi.

- Eylül ayında Cumhurbaşkanı Erdoğan, Moskova'yı ziyaret ederek Putin'le görüştü. Görüşmede, ağırlıklı olarak Suriye krizi ve enerji konuları konuşuldu.

- Erdoğan-Putin görüşmesinden kısa bir süre sonra, Rusya Suriye'ye askeri müdahaleye başladı.

- Zaman zaman yaşanan siyasi gerginliklere rağmen devam eden yakın ilişkiler, Rusya'nın Eylül 2015'te Suriye'ye askeri müdahalede bulunmasıyla yeni bir döneme girdi. Suriye'yi bombalamaya başlayan Rus uçakları, birkaç kez Türk hava sahasını ihlal edince, Türkiye tarafından uyarıldı. Bu gelişmeler üzerine Cumhurbaşkanı Erdoğan ile dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu, Rusya'yı uyaran sert açıklamalarda bulundu. Bunlara rağmen, Kasım 2015'te Antalya'daki G-20 zirvesine katılan Putin ile Erdoğan ikili görüşme gerçekleştirdi.

- Antalya'daki Erdoğan-Putin görüşmesinden 10 gün sonra, Türkiye, 24 Kasım 2015'te Suriye sınırında Türk hava sahasını ihlal eden Rus uçağını düşürdü ve uçağın pilotu hayatını kaybetti. Bu olayın ardından Rusya Başbakanı Dmitri Medvedev, Türkiye'ye yönelik yaptırım emri verirken Putin de Rus vatandaşlarına Türkiye'ye gitmeme çağrısı yaptı.

2016

- Türk vatandaşlarının Rusya'yı vizesiz seyahat etme uygulaması kaldırılırken ocaktan itibaren tekrar vize zorunluluğu getirildi.

- Uçak krizinden sonra iki ülke arasındaki ticaret hacmi gerileyerek 2016'nın ilk yarısında Türkiye'nin Rusya'ya ihracatı, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 60,5 azalarak 737 milyon dolara geriledi. 2016'nın Ocak-Eylül döneminde Rusya-Türkiye ticaret hacmi 12 milyar dolar oldu.

- Kasım 2015'ten Haziran 2016'ya kadar süren Türkiye-Rusya ilişkilerindeki kriz dönemi, haziranda Erdoğan'ın Putin'e gönderdiği mektupla son buldu. Mektupta Erdoğan, Putin'e, düşürülen Rus uçağı ile ilgili derin üzüntü duyduğunu iletti ve hayatını kaybeden pilotla ilgili taziyelerini sunup "kusura bakmasınlar" ifadesini kullandı. Ardından Putin, Erdoğan'ı aradı ve iki lider ilişkilerin normalleştirilmesi konusunda mutabık kaldı. Rusya icraata da geçti ve Putin'in, Rus hükümetini Türkiye ile ilişkilerin normalleştirilmesi konusunda görevlendirdiği duyuruldu. Görüşme sonrasında Rus vatandaşlarına Türkiye'ye tur satışı yasağı kaldırıldı.

Son 4 ayda ilişkiler ivme kazandı

- Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu 1 Temmuz'da Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'la Soçi'de görüştü.

- Putin, 17 Temmuz'da Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı arayarak 15 Temmuz darbe girişimine karşı olduğunu beyan etti.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan, yaşanan krizin ardından 9 Ağustos'ta Rusya'yı ilk kez ziyaret etti.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan, G20 Liderler Zirvesi kapsamında Putin ile görüştü.

- Rusya Federasyonu Genelkurmay Başkam Valeri Gerasimov 15 Eylül'de Ankara'ya geldi.

- 10 Ekim'de Putin, 23. Dünya Enerji Kongresi vesilesiyle Türkiye'yi ziyaret etti.

- Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar ve MİT Müsteşarı Hakan Fidan Moskova'da temaslarda bulundu.

- TBMM'de 23 Kasım'da Türkiye-Rusya Parlamentolararası Dostluk Grubu kuruldu.

- 25-30 Kasım'da Erdoğan ve Putin üç kez telefon görüşmesi gerçekleştirdi.

- Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ile Rus mevkidaşı Lavrov, 1 Aralık'ta Antalya'da görüştü.